غبار آن را فرا گرفته گويى زمينش به رنگ آسمانش در آمده است. و منظور اين بوده كه گويى آسمانش از شدت غبار به رنگ زمينش در آمده است.

و فساد گفتار بعضى ديگر نيز روشن مى‌شود كه گفته‌اند: احتمال مى‌رود كه عبارت، مقلوب و پس و پيش نبوده و معناى جمله چنين باشد كه رباخواران منطقشان اين بوده: اگر خريد و فروش حلال است براى اين حلال است كه راه كسب معيشت است ، و اين علت در بيع موهوم و خيالى است چون نفع خريد و فروش صد در صد نيست و بعضى از خريد و فروش‌ها ضرر هم دارد ولى در ربا صد در صد نفع است (و وجه اين دو تفسير از آنچه گذشت روشن مى‌شود).

(وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا) جمله‌اى است مستانفه و از نو، البته در صورتى جمله‌اى است از نو كه به خاطر نبودن كلمه (قد) در آغاز آن جمله حاليه نباشد چون جمله‌اى كه با فعل ماضى شروع مى‌شود اگر حاليه باشد واجب است كلمه (قد) بر سر آن فعل در آمده باشد مثل اينكه مى‌گوئيم: (جاءني زيد و قد ضرب عمروا) (زيد نزد من آمد، در حالى كه عمرو را زده بود) و جمله مورد بحث بخاطر اينكه اين كلمه را بر سر ندارد نمى‌تواند حاليه باشد.

علاوه بر اينكه حال بودن آن با معنايى كه اول گفتار افاده مى‌كند نمى‌سازد، چون حال عبارت است از مقيد كردن زمان صاحب حال و ظرف تحقق آن و اگر اين جمله حال باشد معناى كلام چنين مى‌شود: خبطى كه رباخواران با گفتن:(إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا) مرتكب شدند در حالى بود كه خدا (خريد و فروش) را حلال و ربا را حرام كرده بود و اين معنا درست خلاف آن معنايى است كه آيه شريفه در مقام بيان آن است چون آيه مى‌فرمايد: رباخواران خطا كارند چه قبل از آمدن قانون حرمت ربا و چه بعد از آن و به اين جهت نيز نمى‌توانيم جمله نامبرده را حاليه بگيريم و همانطور كه گفتيم مستانفه است.

و اين جمله مستانفه، به آن بيانى كه گذشت در مقام تشريع ابتدايى حرمت ربا نيست چون در آنجا گفتيم: اين آيات ظهور در اين دارد كه قبلا ربا حرام شده بوده و در سوره آل عمران فرموده بود:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ)[1] و آيات مورد بحث و مخصوصا جمله‌(وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا) دلالت بر انشاء حكم ندارد بلكه دلالت بر اخبار دارد، نمى‌خواهد بفرمايد از الان ربا حرام شد بلكه مى‌فرمايد: قبلا ربا را حرام‌

[1] سوره آل عمران آيه 130