ندهيد، و بين مردم اصلاح نكنيد، براى اينكه خداى سبحان راضى نيست كه نامش را وسيله‌اى قرار دهيد براى امتناع از آنچه كه بدان أمر كرده، چون خدا به نيكى و تقوا و اصلاح امر فرموده است مؤيد اين معنا رواياتى است كه در شان نزول اين آيه وارد شده و به زودى انشاء اللَّه از نظر خواننده خواهد گذشت.

و بنا بر اين در سه جمله:(أَنْ تَبَرُّوا ، وَ تَتَّقُوا ، وَ تُصْلِحُوا)، حرف لا در تقدير است، و تقدير كلام ان لا تبروا و لا تتقوا و لا تصلحوا مى‌باشد، و اين قسم استعمال در جايى كه حرف أن در كلام باشد، شايع است، مانند آيه شريفه‌(يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا)[1] كه جمله: ان تضلوا معناى ان لا تضلوا را ميدهد.

البته ممكن هم هست طورى معنا كنيم كه احتياج به تقدير لا نيفتد، و آن اين است كه بگوئيم جمله: ان تبروا تا به آخر متعلق است به لازمه معناى و لا تجعلوا چون لازمه آن اين است كه خداى تعالى از چنين سوگندهايى نهى كرده باشد، و معناى آيه اين باشد كه خدا شما را از اين سوگند نهى نموده و حكم كذايى خود را برايتان بيان مى‌كند، كه نيكى و تقوا و اصلاح بكنيد.

[آثار سوء روانى و اجتماعى سوگند بسيار]

و نيز ممكن است كلمه عرضه به معناى چيزى كه عرضه بر آن بسيار است بوده باشد، آن وقت آيه شريفه، نهى از زياد سوگند خوردن به خداى سبحان خواهد بود، و چنين معنا خواهد داد كه بسيار به خدا سوگند نخوريد، كه اگر چنين كنيد باعث مى‌شود كه ديگر موفق به نيكى و تقوا و اصلاح بين مردم نشويد، چون كسى كه بسيار به خدا سوگند مى‌خورد نام خدا ديگر در نظرش عظيم نمى‌ماند و سوگند به او را عملى سبك مى‌شمارد، چون هر عملى كه تكرار شد از اهميت مى‌افتد، و چنين كسى از دروغ هم پروا نمى‌كند، و دروغ هم بسيار خواهد گفت، تازه اين ضرر روانى سوگند بسيار است، و اما ضرر اجتماعى آن، اين است كه جامعه، براى چنين فردى ارزش و منزلتى نمى‌شناسد، چون همه مى‌فهمند كه او براى خودش حرمتى در نظر مردم قائل نيست، و خودش مى‌داند كه هر چه بگويد، جامعه آن را نمى‌پذيرد، و تكذيبش مى‌كند و نيز مى‌فهمند كه او اينقدر براى نفس خودش احترام قائل نيست كه به آن اعتماد كند، ما چگونه به او اعتماد كنيم؟ در نتيجه آيه شريفه، همان را خواهد گفت كه آيه شريفه:(وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ)[2] (هيچ حلاف بى‌مقدارى را اطاعت مكن)، آن را افاده‌

[1] برايتان بيان مى‌كند تا گمراه نشويد و يا مبادا گمراه شويد. سوره نساء، 176

[2] سوره قلم، آيه 10