و مراد از منتى كه خدا بر او نهاد همان ملك و عزت و نعمت‌هاى ديگر او است،(فَخَسَفْنا بِهِ وَ بِدارِهِ الْأَرْضَ)[1](وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا)[2] كه گويا منظور از ياد خير ذريه صالحه‌اى است كه مشمول انعام او باشند، هم چنان كه در جايى ديگر فرموده:(وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ)[3](وَ أَمَّا الْجِدارُ فَكانَ لِغُلامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ، وَ كانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُما، وَ كانَ أَبُوهُما صالِحاً، فَأَرادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغا أَشُدَّهُما، وَ يَسْتَخْرِجا كَنزَهُما)[4](وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً، خافُوا عَلَيْهِمْ)[5].

و مراد از اين ذريه هر نسل آينده‌ايست كه گرفتار آثار شوم ظلم نياكان خود مى‌شوند.

و سخن كوتاه اينكه وقتى خداى عز و جل نعمتى را بر امتى يا فردى افاضه فرمود، اگر آن امت و يا آن فرد صالح باشد، آن نعمت در واقع هم نعمتى بوده كه خدا بر او انعام فرموده، و يا امتحانى بوده كه خواسته او را به اين وسيله بيازمايد، هم چنان كه از سليمان حكايت كرده است كه گفت:(هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي، لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَ مَنْ شَكَرَ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ، وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ)[6].

و نيز فرموده:(لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ، وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ)[7] و اين آيه نظير آيه قبلش دلالت دارد بر اينكه خود عمل شكر، يكى از اعمال صالحه‌اى است كه نعمت را در پى دارد.

و اگر طالح و بد باشد، نعمتى كه خدا به او داده به ظاهر نعمت است، و در واقع مكرى‌

[1] ما او و خانه‌اش را در زمين فرو برديم. سوره قصص آيه 81

[2] ما ياد خير و نام بلندش را در آيندگان حفظ كرديم. سوره مريم آيه 50

[3] و آن را كلمه‌اى باقى و ماندنى قرار داد در نسل او. سوره زخرف آيه 28

[4] و اما ديوار داستانش چنين بود كه در زير آن گنجى بود متعلق به دو كودك يتيم، كه پدرشان مردى صالح بود، پروردگارت خواست تا به حد بلوغ برسند و گنج خود بيرون كنند. سوره كهف آيه 83

[5] بترسند كسانى كه احتمال مى‌دهند فرزندانى يتيم و ناتوان از خود بجاى مى‌گذارند، و مى‌ترسند كه مورد ستم ديگران واقع شوند، امروز زور نگويند. سوره نساء آيه 10

[6] اين يكى از فضل‌ها و كرامت‌هاى پروردگار من است تا مرا بيازمايد، آيا شكر مى‌گذارم و يا كفران مى‌كنم؟ و هر كس شكر كند به نفع خود كرده، و هر كس كفران كند بايد بداند كه پروردگار من بى‌نياز كريم است. سوره نمل آيه 40

[7] اگر شكر بگذاريد برايتان زياد مى‌كنم، و اگر كفران كنيد بايد بدانيد كه عذاب من سخت است. سوره ابراهيم آيه 7