است كه در حقش كرده، و استدراج و املا است چنان كه در باره (نيرنگ) در كلام مجيدش فرموده:(وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ)[1].

و در باره استدراج و املا فرموده:(سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ، وَ أُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ)[2] و نيز فرموده:(وَ لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ)[3].

و وقتى بلاها و مصائب يكى پس از ديگرى مى‌رسد، مردم در مقابل اين نيز مانند نعمتها دو جورند، اگر مردمى و يا فردى باشند صالح، اين مصيبت‌ها براى آنان فتنه و آزمايش است، و خدا بوسيله آن بندگان خود را مى‌آزمايد، تا خبيث از طيب و پاك از ناپاك جدا و متمايز شود، و مثل امت صالحه و فرد صالح كه گرفتار آنها مى‌گردد، مثل طلا است كه گرفتار بوته آتش و محك آزمايش مى‌شود، تا خالصش از ناخالص مشخص شود.

و خدا در اين باره فرموده:(أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ؟ وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ، فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ، أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا، ساءَ ما يَحْكُمُونَ)[4].

و نيز فرموده:(وَ تِلْكَ الْأَيَّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النَّاسِ، وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداءَ)[5].

و اگر قوم و فردى كه به آن گرفتاريها و مصائب گرفتار شده‌اند طالح و بدكار باشند، خود اين حوادث عذاب و كيفرى است كه در مقابل اعمال خود مى‌بينند، و آيات سابق نيز بر اين معنا دلالت داشت.

[1] با خدا مكر مى‌كنند، خدا هم مكر مى‌كند و خدا بهترين مكر كنندگان است. سوره انفال، آيه 30

[2] ما به زودى از راهى كه خودشان نفهمند استدراجشان نموده مهلتشان مى‌دهيم، كه كيد و نقشه ريزى ما متين است. سوره قلم آيه 44

[3] ما قبل از اينان قوم فرعون را دچار فتنه و آزمايش نموديم. سوره دخان آيه 17

[4] آيا مردم پنداشته‌اند به صرف اينكه بگويند ايمان آورده‌ايم رها مى‌شوند؟ و ديگر مورد آزمايش قرار نمى‌گيرند؟ نه، چنين نيست، ما آنها را كه قبل از ايشان بودند نيز بيازموديم، و خدا بايد آنهايى را كه راست گفته‌اند از يك سو، و آنها كه دروغگويند از سويى ديگر جدا و مشخص كند، و يا بدكاران گمان كرده‌اند كه مى‌توانند از ما سبقت بگيرند؟ چه بد حكمى است كه مى‌كنند. سوره عنكبوت آيه 4

[5] ما اين روزگار را در ميان مردم مى‌چرخانيم و خدا بايد آنهايى را كه ايمان آورده‌اند مشخص نموده، از شما شهيدانى بگيرد. سوره آل عمران آيه 140