كارهاى زشت را جداگانه كيفر، مگر در بعضى از گناهان كه باعث قطع رابطه مولويت و عبوديت از اصل مى‌شود، كه در اين موارد تعبير به حبط عمل مى‌كنند، و آيات در اينكه روش خدا اين است بسيار زياد است، و حاجتى به آوردن آنها نيست.

بعضى ديگر گفته‌اند: نوع اعمال محفوظند، و هر يك از اعمال اثر خود را دارد چه حسنه و چه سيئه.

بله چه بسا مى‌شود كه حسنه سيئه را از بين مى‌برد هم چنان كه فرمود:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً، وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ)[1].

و نيز فرموده:(فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ)[2] و نيز فرموده:(إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ)[3].

بلكه بعضى از اعمال گناه را مبدل به حسنه مى‌كند، هم چنان كه فرمود:(إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ‌) [4].

در اينجا مساله ديگرى هست كه اصل و بنيان آن دو مساله است، و آن اين است كه ببينيم مكان و زمان اين جزا و استحقاق آن كجا و چه وقت است؟ بعضى گفته‌اند: هنگام عمل، بعضى ديگر گفته‌اند: حين مرگ و بعضى ديگر گفته‌اند: عالم آخرت است، بعضى هم گفته‌اند هنگام عمل است به موافات، به اين معنا كه اگر آن حالى را كه در حال عمل داشت تا دم مرگ ادامه ندهد، مستحق جزا نيست مگر آنكه خدا بداند كه سرانجام حال او چيست، و بر چه حالى مستقر مى‌شود، در نتيجه، همان جزائى را كه در حال عمل مستحق بود برايش نوشته مى‌شود.

صاحبان اين اقوال هر يك براى گفته خود استدلال به آياتى متناسب با آن كرده‌اند، چون بعضى از آيات هستند كه مناسب با يكى از اين اوقات و منطبق با آن مى‌شود، البته گاهى به وجوه عقليه‌اى كه براى خود تركيب و تلفيق كرده‌اند استدلال نموده‌اند.

[1] اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا بترسيد خداى تعالى برايتان نيروى جداسازى حق از باطل قرار مى‌دهد، و گناهانتان را تكفير مى‌كند. سوره انفال آيه 29

[2] پس هر كس عجله كند در دو روز، گناهى بر او نيست. سوره بقره آيه 203

[3] اگر از كبيره‌هاى گناهانى كه از آنها نهى مى‌شويد دورى كنيد بديهايتان را از شما محو مى‌كنيم. سوره نسا آيه 31

[4] مگر كسى كه توبه كند، و ايمان آورده عمل صالح انجام دهد، اينان همانهايند كه خدا گناهانشان را مبدل به حسنات مى‌كند. سوره فرقان آيه 70