[وصف حال آن كس كه در آن روز كتابش به دست راستش داده مى‌شود و آنكه كتابش به دست چپش داده مى‌شود، و نقل آنچه مى‌گويند]

(فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ) در مجمع البيان گفته: كلمه هاؤم امر به چند نفر است و به منزله هاكم است، و اگر طرف مرد باشد، مى‌گويى هاء يا رجل ، و به دو مرد مى‌گويى هاؤما يا رجلان ، و به جمعيتى مى‌گويى هاؤم يا رجال ، و به يك زن مى‌گويى هاء يا امرأة - و همزه را كسره مى‌دهى و بعد از همزه حرف ياء نمى‌آورى- و به دو زن مى‌گويى هاؤما ، و به چند زن مى‌گويى هاؤن ، و اين لغت اهل حجاز است.

و اهل نميم و قيس، در مفرد مذكر مثل اهل حجاز مى‌گويند: هاء و به دو نفر مى‌گويند: هاءا و به جماعت مردان مى‌گويند: هاؤا ، و به يك زن هاءى ، و به چند زن هاؤن .

و بعضى از قبايل عرب بجاى همزه كاف مى‌آورند، مى‌گويند: هاك، هاكما، هاكم، هاك، هاكما، هاكن و در همه اين زبانها اين كلمه به معناى بگير است، و اين امرى است كه نهى ندارد[1].

اين آيه شريفه و ما بعدش تا كلمه خاطئون بيان تفصيلى اختلاف حال مردم در روز قيامت است، اختلافى كه از حيث سعادت و شقاوت دارند، و ما در سابق در تفسير(مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ)[2] گفتارى در معناى دادن كتاب به دست راست اصحاب يمين داشتيم، و ظاهرا خطاب در جمله‌(هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ) به ملائكه باشد، و هاء در كلمه كتابيه و همچنين در آخر همه آيات بعدى، هاى وقف است، كه اصطلاحا آن را هاى استراحت مى‌نامند.

و معناى آيه اين است كه: اما كسى كه كتابش به دست راستش داده شده رو به فرشتگان مى‌كند و مى‌گويد: بياييد نامه عمل مرا بگيريد و بخوانيد كه چگونه به سعادت من حكم مى‌كند.

(إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَهْ) كلمه ظن در اينجا به معناى يقين است، و آيه مورد بحث آنچه را از آيه قبل فهميده مى‌شد تعليل مى‌كند، و حاصل اين تعليل اين است كه اگر گفتم كتاب من كتاب يمين است، و به سعادت من حكم مى‌كند، براى اين بود كه من در دنيا به چنين روزى يقين داشتم، و يقين داشتم كه به زودى حساب خود را ملاقات مى‌كنم، و به پروردگارم ايمان‌

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 345.

[2] سوره اسراء، آيه 71.