[مقصود از اينكه فرمود در قيامت عرضه مى‌شويد، بروز و افشاى حقايق است در آن روز]

(يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لا تَخْفى‌ مِنْكُمْ خافِيَةٌ) از ظاهر كلام برمى‌آيد كه مراد از جمله تعرضون- عرضه مى‌شويد عرضه شدن بر خداى تعالى باشد، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:(وَ عُرِضُوا عَلى‌ رَبِّكَ صَفًّا)[1]، و كلمه عرض در لغت به معناى اين است كه فروشنده جنس خود را جلو مشترى بگسترد و به او نشان دهد، در نتيجه معناى عرض بر خداى تعالى در روز قيامت كه روز جدايى حق از باطل، و روز داورى است اين است كه: آنچه نزد هر انسان از عقيده و عمل هست براى خداى تعالى فاش و سفره دل آدمى باز مى‌گردد، به طورى كه هيچ عقيده و هيچ فعلى از او براى خدا پنهان نماند، و همه غيب‌ها شهادت و همه سرها علن و آشكار گردد، و اين از خصائص قيامت است، آرى قيامت‌(يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ)[2] است، و(يَوْمَ هُمْ بارِزُونَ لا يَخْفى‌ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْ‌ءٌ)[3] است، روزى است كه سريره‌ها آشكار و همه مردم براى خدا ظاهر مى‌شوند، و از آنان چيزى بر خدا پوشيده نمى‌ماند.

و ما در بحث‌هاى سابق خود گفتيم كه آنچه در قرآن از خصائص قيامت آمده اختصاص به قيامت ندارد، مثلا اگر فرموده روز قيامت ملك مخصوص خداست، معنايش اين نيست كه در دنيا غير خدا كسانى ديگر نيز مالك باشند، و اگر فرموده: آن روز امر به دست خداست، و يا از عذاب او براى كسى پناهگاهى نيست، و يا خلائق برايش بارز و ظاهر مى‌شوند و يا چيزى از خلائق بر او پوشيده نمى‌ماند، و خصائص ديگر، معنايش اين نيست كه خدا تنها در روز قيامت چنين است، زيرا اين صفات دائما براى خدا هست، بلكه مراد اين است كه: مردم آن روز فاش و هويدا مى‌بينند كه خداى تعالى چنين خدايى است‌[4]. پس معناى آيه اين مى‌شود كه: در آن روز براى شما آشكار مى‌شود كه در دنيا هم، در معرض علم خدا بوديد، و آن روز همه فعل‌هايتان ظاهر مى‌گردد، و هيچ يك از آنها پنهان نمى‌ماند.

[1] به صف بر پروردگارت عرضه مى‌شوند. سوره كهف، آيه 48.

[2] در آن روز كه اسرار پنهان آشكار مى‌شود. سوره طارق، آيه 9.

[3] آن روزى كه همه( نيك و بد) خلق پديد آيد و هيچ كرده آنها بر خدا پنهان نباشد. سوره مؤمن، آيه 16.

[4] در دنيا خيال مى‌كردند انسانها هم مالكند، و نمى‌توانستند آن طور كه بايد باور كنند كه غير خدا كسى مالك نيست، ولى در قيامت به اين حقيقت واقف مى‌شوند، در دنيا خيال مى‌كردند خدا از نيات و صفات درونى و اعمالى كه در خلوت انجام مى‌دهند بى‌خبر است، ولى در قيامت كاملا پى مى‌برند، كه هيچ چيز بر خدا پوشيده نبوده و نخواهد بود. مترجم .