(تَنْزِيلًا )[1].

(وَ الْمَلَكُ عَلى‌ أَرْجائِها وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ) راغب مى‌گويد: رجاى چاه و رجاى آسمان و رجاى هر چيز ديگر به معناى كناره آن است، و جمع آن أرجاء مى‌آيد، يعنى اطراف، هم چنان كه در قرآن آمده:(وَ الْمَلَكُ عَلى‌ أَرْجائِها)[2] و كلمه ملك به طورى كه گفته شده، هم در مورد يك نفر اطلاق مى‌شود، و هم در مورد جمع، و مراد از آن در اين آيه جمع است، و ضمير هم در جمله (وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ) به طورى كه از مقتضاى سياق ظاهر مى‌شود به ملائكه برمى‌گردد.

ولى بعضى‌[3] گفته‌اند به همه خلائق برمى‌گردد.

و از ظاهر كلام خداى تعالى برمى‌آيد كه عرش در آن روز حاملينى از ملائكه دارد، هم چنان كه از ظاهر آيه زير نيز اين معنا استفاده مى‌شود مى‌فرمايد:(الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا)[4]، و در روايات آمده كه اين حاملان عرش چهار فرشته‌اند، و از ظاهر آيه مورد بحث برمى‌آيد حاملان عرش در آن روز هشت نفرند، و اما اينكه اين چهار نفر و يا هشت نفر از جنس ملائكه بودند، و يا غير ايشان؟

آيه شريفه ساكت است، هر چند كه سياق آن از اشعار به اينكه از جنس ملك مى‌باشند، خالى نيست.

ممكن هم هست- همانطور كه اشاره كرديم- غرض از ذكر انشقاق آسمان، و بودن ملائكه در اطراف آن، و اينكه حاملين عرش در آن روز هشت نفرند، اين باشد كه بفرمايد در آن روز ملائكه و آسمان و عرش براى انسانها ظاهر مى‌شوند، هم چنان كه قرآن در اين باره فرموده:(وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ)[5].

[1] و روزى كه آسمان به ابرها پاره پاره مى‌شود، و ملائكه به طور ناگفتنى نازل مى‌گردند. سوره فرقان، آيه 25.

[2] مفردات راغب ماده رجا .

[3] روح المعانى، ج 29، ص 45.

[4] كسانى كه عرش را حمل مى‌كنند، و كسانى كه پيرامون عرش هستند، پروردگار خود را به حمد تسبيح مى‌گويند، و به او ايمان مى‌آورند، و براى همه كسانى كه ايمان آورده‌اند استغفار مى‌كنند.

سوره مؤمن، آيه 7.

[5] ملائكه را مى‌بينى كه پيرامون عرش را حلقه‌وار گرفته‌اند، و پروردگار خود را به حمد تسبيح مى‌گويند. سوره زمر، آيه 75.