سياق برمى‌آيد كه گوينده اين كلام ملائكه‌اند، كه به امر خدا به اهل دوزخ خطاب مى‌كنند. بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند گوينده آن خود كفارند كه به يكديگر مى‌گويند.

(قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِيَ أَوْ رَحِمَنا فَمَنْ يُجِيرُ الْكافِرِينَ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ) حرف ان شرطيه است، كه شرط و جزا مى‌خواهد، شرط آن جمله‌(أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ) و جزايش جمله‌(فَمَنْ يُجِيرُ الْكافِرِينَ ...) است، مى‌فرمايد به ايشان بگو: به من خبر دهيد ببينم اگر خدا مرا و مؤمنين را كه با منند هلاك كند، و يا به ما رحم نموده، هلاكمان نكند، چه كسى كافران را- كه همين شماييد و به خدا كفر مى‌ورزيد، و مستحق عذاب دردناك اوييد،- از عذاب دردناك او پناه مى‌دهد؟ و در اين جمله به طور قاطع كفار را تهديد مى‌كند به اينكه هلاك شدن ما و هلاك نشدنمان هيچ سودى به حال شما ندارد، و عذابى را كه به طور قطع و به خاطر كفرتان به شما خواهد رسيد از شما برطرف نمى‌سازد.

بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند: كفار مكه رسول خدا 6 و مؤمنين را به مردن نفرين مى‌كردند، لذا خداى تعالى مامورش كرد به ايشان بگويد: چه خدا ما را هلاك كند و چه باقى بدارد، به هر حال سرنوشت ما به دست اوست، و ما از زحمت او اميد خير داريم، و اما شما چه مى‌كنيد، چه كسى را داريد كه از عذاب اليم خدا كه به خاطر كفرتان به خدا مستحق آن شده‌ايد، پناهتان دهد؟

(قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ) ضمير به خدايى برمى‌گردد كه رسول اللَّه مامور شده بشر را به توحيد او دعوت كند، و كفار همان خدا را مى‌خوانند تا او را هلاك سازد. و معناى آيه اين است كه بگو آن خدايى كه من شما را به توحيد او مى‌خوانم، و شما او را به نفرين من و عليه مؤمنين مى‌خوانيد، همان رحمانى است كه نعمتش هر چيزى را فرا گرفته، و ما به او ايمان آورده بر او توكل كرده‌ايم، بدون اينكه به چيزى غير او متمايل شويم، و يا اعتماد كنيم، پس اى مردم كافر! به زودى خواهيد فهميد چه كسى در ضلالت آشكار است؟ ما و يا شما؟

در كشاف گفته: اگر بپرسى چرا مفعول فعل امنا را كه ضمير در به باشد، بعد از فعل آورد، و مفعول فعل توكلنا را كه ضمير در عليه باشد جلوتر از فعل آورد، و خلاصه‌

[1] تفسير فخر رازى، ج 30، ص 75.

[2] تفسير فخر رازى، ج 30، ص 76.