است‌[1] (كه از آن مى‌فهميم منظور وجود نوعى ارتباط يا با بهشت و يا با دوزخ است) و يا بالأخره آيات معراج را طورى توجيه كنيم كه با روحانى بودن معراج به آسمان منافات پيدا نكند.

و اما اينكه معراج در خواب بوده باشد، در تفسير سوره اسراء گفتيم: سخنى است كه اصلا نبايد به آن توجه شود.

بعضى هم احتمال داده‌اند، و خواسته‌اند معراج به آسمانها را تطبيق دهند با گردش شبانه در كرات ديگر آسمان، كراتى كه جزو منظومه شمسى ما هستند، يا آنهايى كه در منظومه‌هاى ديگرند، و يا كراتى كه در كهكشانى غير از كهكشان ما قرار دارند. ولى اين احتمال‌ها با اخبارى كه در باره جزئيات اين داستان وارد شده به هيچ وجه نمى‌سازد، بلكه با مفاد آيات قبلى همين سوره نيز وفق نمى‌دهد.

[1] فروع كافى، ج 3، ص 242، ح 2.