(نُورُهُمْ يَسْعى‌ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ)- عين اين مضمون در آيه شريفه‌(يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى‌ نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ)[1] بود، و ما در آنجا مقدارى پيرامونش بحث كرديم، در اينجا تنها اين را اضافه مى‌كنيم كه احتمال دارد نورى كه در پيش روى آنان به حركت در مى‌آيد نور ايمان باشد، و نور دست راستشان نور عمل باشد.

[مقصود از دعاى مؤمنين در قيامت:(رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا ...) و مراد از امر به جهاد با منافقين به پيامبر اكرم 6]

(يَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا إِنَّكَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ)- از سياق بر مى‌آيد مغفرتى كه مؤمنين درخواست مى‌كنند سبب تماميت نور و يا حد اقل ملازم با تماميت نور باشد، در نتيجه آيه شريفه مى‌رساند كه مؤمنين در آن روز نور خدا را ناقص مى‌بينند، و چون نور آن روز ايمان و عمل صالح امروز است، معلوم مى‌شود نقصى در درجات ايمان و عمل خود مى‌بينند، و يا مى‌بينند كه آثار گناهان در نامه اعمالشان جاى عبوديت را گرفته، و در آن نقاط عمل صالحى نوشته نشده، و آمرزش گناهان كه درخواست دوم ايشان است، تنها باعث آن مى‌شود كه گناهى در نامه نماند، ولى جاى خالى آن گناهان را چيزى پر نمى‌كند، لذا درخواست مى‌كنند، خدا نورشان را تمام كند، يعنى آن نقاط خالى را هم پر كند، و آيه شريفه‌(وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ)[2] هم به اين معنا اشاره دارد.

(يا أَيُّهَا النَّبِيُّ جاهِدِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنافِقِينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ‌ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ) مراد از جهاد با كفار و منافقين بذل جهد و كوشش در اصلاح امر از ناحيه اين دو طايفه است، و خلاصه منظور اين است كه با تلاش پى‌گير خود جلو شر و فسادى كه اين دو طايفه براى دعوت دارند بگيرد، و معلوم است كه اين جلوگيرى در ناحيه كفار به اين است كه حق را براى آنان بيان نموده، رسالت خود را به ايشان برساند، اگر ايمان آوردند كه هيچ، و اگر نياوردند با ايشان جنگ كند. و در ناحيه منافقين به اين است كه از آنان دلجويى كند و تاليف قلوب نمايد، تا به تدريج دلهايشان به سوى ايمان گرايش يابد. و اگر هم چنان به نفاق خود ادامه دادند، جنگ با منافقان (كه شايد ظاهر آيه شريفه هم همين باشد)، سنت رسول خدا 6 بر آن جارى نشده، و آن جناب در

[1] سوره حديد، آيه 12.

[2] كسانى كه به خدا و رسولان او ايمان دارند، صديقين و شهدايند، و نزد خدا اجر و نور صديقين و شهداء را دارند. سوره حديد، آيه 19.