خزى گفتيم، در دو كلمه ذل و هان مى‌آيد، ذلت و هوانى كه خود آدمى در نفس خود ايجاد مى‌كند، و فضيلتى پسنديده است، مصدرش هون - به فتحه ها-، و ذل - به فتحه ذال- است، و ذلت و هوانى كه از ناحيه غير به انسان مى‌رسد، و يكى از رذائل اخلاقى است، مصدرش هون - به ضمه هاء- و ذل - به ضمه ذال- است‌[1].

بنا بر اين، كلمه يوم در آيه شريفه ظرف است براى مطالب قبل. و معناى آيه اين است كه به سوى خدا توبه كنيد كه اميد است خداى تعالى گناهان شما را بپوشاند و داخل بهشتتان كند، در روزى كه خداوند شخصيت پيغمبر و مؤمنين را نمى‌شكند، يعنى ايشان را از كرامت محروم نمى‌سازد، و وعده‌هاى جميلى كه به آنان داده بود خلف نمى‌كند.

(النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ)- در اين آيه مطلب مقيد شده به مؤمنين كه با پيامبرند، و اعتبار معيت و با پيامبر بودن براى اين است كه بفهماند صرف ايمان آوردن در دنيا كافى نيست، بايد لوازم ايمان را هم داشته باشند، و آن اين است كه ملازم با پيامبر باشند، و او را به تمام معناى كلمه اطاعت كنند، و مخالفت و بگو مگو با وى نداشته باشند.

احتمال هم دارد كه جمله‌(الَّذِينَ آمَنُوا) مبتدا باشد، و كلمه معه خبر آن، و جمله‌(نُورُهُمْ يَسْعى‌ ...) خبر دومش، و جمله‌(يَقُولُونَ ...)، خبر سومش باشد، و معناى آيه چنين باشد: روزى كه خدا پيامبر خود را خوار نمى‌كند، و روزى كه (الَّذِينَ آمَنُوا)- ايمان آورندگان با اويند، و از او جدا نمى‌شوند، و آن جناب هم از ايشان جدا نمى‌شود. و اين احتمال، احتمال خوبى است، و لازمه‌اش اين است كه از خاصيت‌هاى سه‌گانه عدم خزى، سعى نور، و درخواست اتمام آن، اولى مخصوص پيامبر، و دومى و سومى مخصوص مؤمنين با او باشد، مؤيد اين احتمال آيه سوره حديد است كه مساله به راه افتادن نور در پيش پاى طرف راست را خاص مؤمنين مى‌دانست، و مى‌فرمود:(يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى‌ نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ ...)[2]. احتمال هم دارد كه كلمه معه متعلق باشد به جمله امنوا و جمله‌(نُورُهُمْ يَسْعى‌ ...)، اولين خبر و آن ديگرى دومين خبر براى الذين باشد، كه بنا بر اين، معنا چنين مى‌شود: روزى كه خدا پيامبرش را خوار نمى‌كند، و كسانى كه به او ايمان آوردند، و در نتيجه با او هستند، اولا نورشان در جلو و در دست راستشان در حركت است، و ثانيا مى‌گويند پروردگارا نور ما را كامل كن.

[1] مفردات راغب، ماده خزى .

[2]( اين پاداش بزرگ) در روزى است كه مردان و زنان با ايمان را مى‌نگرى كه نورشان پيش رو و در سمت راستشان به سرعت حركت مى‌كند ... سوره حديد، آيه 12.