ولى بعضى‌[1] گفته‌اند: عذرخواهى كفار بعد از داخل شدن در آتش است، و عذرخواهى خود نوعى توبه است، و بعد از داخل شدن در آتش، ديگر توبه قبول نمى‌شود، و در معناى جمله‌(إِنَّما تُجْزَوْنَ ...) گفته‌اند: معنايش اين است كه در مقابل اعمالى كه كرده‌ايد آن جزايى را به شما مى‌دهند كه حكمت لازمش مى‌داند.

و در اينكه آيه مورد بحث دنباله آيات سابق قرار گرفت، و در آن خطابى قهرآميز و تهديدى جدى شد، اشاره‌اى هم به اين حقيقت هست كه نافرمانى خداى تعالى و رسول او چه بسا كار آدمى را به كفر بكشاند.

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى‌ رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ...) كلمه نصوح از ماده نصح است كه به معناى جستجو از بهترين عمل و بهترين گفتارى است كه صاحبش را بهتر و بيشتر سود ببخشد، و اين كلمه معنايى ديگر نيز دارد، و آن عبارت است از اخلاص، وقتى مى‌گويى: نصحت له الود معنايش اين است كه من دوستى را با او به حد خلوص رساندم، و اين معنايى است كه راغب براى اين كلمه كرده‌[2]. و بنا بر گفته وى، توبه نصوح مى‌تواند عبارت باشد از توبه‌اى كه صاحبش را از برگشتن به طرف گناه باز بدارد، و يا توبه‌اى كه بنده را براى رجوع از گناه خالص سازد، و در نتيجه، ديگر به آن عملى كه از آن توبه كرده بر نگردد.

بعد از آنكه مؤمنين را امر فرمود كه خود و اهل بيت خود را از آتش حفظ كنند، در اين آيه براى نوبت دوم- البته به طور عمومى- به همه مؤمنين مى‌فرمايد: توبه كنند، و سپس با تعبير عسى اين اميد را كه خدا گناهانشان را بپوشاند، و آنان را داخل بهشتهايى كند كه نهرها از زير آن روان است، متفرع بر آن فرمان كرده است.

[دو احتمال در معناى جمله‌(: يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ... )]

(يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ)- راغب مى‌گويد: وقتى در باره كسى گفته مى‌شود: خزى الرجل ، كه دچار انكسار شده باشد، يا انكسار از ناحيه خودش و يا از ناحيه ديگران، انكسارى كه از ناحيه خود شخص به او دست مى‌دهد، همان حياى مفرط و برون از حد اعتدال است، كه مصدرش خزايت مى‌آيد، و انكسارى كه از ناحيه ديگران به او مى‌رسد، كه نوعى خوار شمردن هم ناميده مى‌شود، مصدرش خزى است و اما اخزاء هم از خزايت مى‌آيد و هم از خزى ، آن گاه مى‌گويد: نظير اين مطلب كه در باره كلمه‌

[1] تفسير فخر رازى، ج 30، ص 46.

[2] مفردات راغب، ماده نصح .