سياق به دست مى‌آيد، همان وجهى است كه ما بيان كرديم.

(أَنَّى يُؤْفَكُونَ)- اين جمله براى انگيختن تعجب شنونده است، مى‌فرمايد: چگونه از حق روى برمى‌گردانند؟ بعضى‌[1] هم گفته‌اند: صرف توبيخ و سركوب كردن است، و جنبه استفهام ندارد.

[اوصاف و احوالى ديگر از منافقين‌]

(وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ ...) كلمه تلوية كه مصدر فعل لووا مى‌باشد، مصدر باب تفعيل از ماده لوى و مصدر ثلاثى مجردش لى است، كه به معناى ميل و انحراف است.

و معناى عبارت اين است كه: وقتى به منافقين گفته مى‌شود بياييد تا رسول اللَّه براى شما از خدا طلب آمرزش كند- اين پيشنهاد وقتى به آنان داده مى‌شده كه فسقى يا خيانتى مرتكب مى‌شدند و مردم از آن با خبر مى‌گشتند- از روى اعراض و استكبار سرهاى خود را بر مى‌گردانند و تو آنان را مى‌بينى كه از پيشنهاد كننده روى گردانيده، از اجابت او استكبار مى‌ورزند.

(سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ...) يعنى چه براى ايشان استغفار بكنى و چه نكنى، برايشان يكسان است. و يكسانى كنايه از اين است كه فائده‌اى بر اين كار مترتب نمى‌شود. پس معناى آيه اين است كه:

استغفار تو سودى به حالشان ندارد.

(إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ)- اين جمله مضمون آيه را تعليل نموده، مى‌فهماند:

اگر گفتيم خدا هرگز ايشان را نمى‌آمرزد علتش اين است كه آمرزش، خود نوعى هدايت به سوى سعادت و بهشت است، و منافقين فاسقند، و از زى عبوديت خدا خارجند، چون در نهان خود كفر پنهان كرده‌اند، و خدا بر دلهايشان مهر زده، و هرگز مردم فاسق را هدايت نمى‌كند.

(هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلى‌ مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا ...) كلمه ينفضوا مضارعى است كه از مصدر انفضاض گرفته شده، و انفضاض به معناى متفرق شدن است، و معناى آيه اين است كه: منافقين همان كسانى هستند كه مى‌گويند مال خودتان را بر مؤمنين فقير كه همواره دور رسول اللَّه را گرفته‌اند انفاق نكنيد، چون آنها دور او را گرفته‌اند تا ياريش كنند، و اوامرش را انفاذ، و هدفهايش را به كرسى بنشانند، و وقتى شما به آنها كمك نكرديد از دور او متفرق مى‌شوند و او ديگر نمى‌تواند بر ما

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 292.