كه شوهر به همسرش داده بود به آن مرد برگردانيد. اينها مطالبى است كه از آيه استفاده مى‌شود، و آيه شريفه دلالت بر احكامى مناسب اين مطالب نيز دارد، البته احكام مربوط به زنان.

پس اينكه در آيه (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ‌) زنان را قبل از امتحان و پى بردن به ايمانشان مؤمنات خوانده از اين جهت بوده كه خود آنان تظاهر به اسلام و ايمان مى‌كردند.

(فَامْتَحِنُوهُنَّ)- يعنى ايمان آن زنان را بيازماييد، يا افرادى به ايمان آنان شهادت دهند، و يا خودشان سوگند ياد كنند به طورى كه يقين و يا اطمينان پيدا كنيد كه به راستى ايمان آورده‌اند. و در اينكه فرمود:(اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِهِنَّ) اشاره است به اينكه شما مسلمانان نمى‌توانيد به واقعيت امور علم پيدا كنيد، چنين علمى خاص خداى تعالى است، و اما شما كافى است كه علم عادى به دست آوريد. و در جمله‌(فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ) مى‌توانست بفرمايد: فان علمتموهن صادقات ولى چنين نفرمود، بلكه صفت ايمان را دوباره ذكر كرد، و فرمود: اگر ديديد مؤمنند و اين براى آن است كه به علت حكم اشاره نموده، فهمانده باشد اينكه گفتيم چنين زنانى را نزد خود نگهداريد، براى ايمان آنان است، چون ايمان باعث انقطاع علقه زوجيت بين زن مؤمن و مرد كافر است.

و دو جمله‌(لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ) و(وَ لا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ) مجموعا كنايه است از همان انقطاع رابطه همسرى، نه اينكه بخواهد حرمت زنان مؤمن بر مردان كافر و به عكس را توجيه كند.

(وَ آتُوهُمْ ما أَنْفَقُوا)- يعنى شما مسلمانان مهريه‌اى را كه مردان كافر به زنان مؤمن خود داده‌اند به آنان بدهيد.

(وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ)- كلمه أجر در اين آيه به معناى مهريه است، مى‌فرمايد: وقتى مهريه آن زنان را به همسران كافرشان داديد، ديگر مانعى براى ازدواج شما با آن زنان باقى نمى‌ماند.

(وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ)- كلمه عصم جمع عصمت است كه به معناى عقد و ازدواج دائمى است، و بدين جهت آن را عصمت ناميده‌اند كه زن را حفظ و ناموسش را نگهدارى مى‌كند. و امساك عصمت به معناى اين است كه در صورت كافر بودن زن باز هم عقد ازدواج او را ابقاء دارند. پس به حكم اين جمله مردان مسلمان بايد در اولين روزى كه به اسلام در مى‌آيند، زنان كافر خود را رها كنند، چه اينكه زنان مشرك باشند، و يا يهود و يا نصارى و يا مجوس.

در سابق يعنى در تفسير آيه شريفه‌(وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ)[1] و نيز در

[1] سوره بقره، آيه 221.