هر قدر بيشتر عجله شود نزد خدا محبوب‌تر و منزلت و اجرش بيشتر است، (و خلاصه آيه شريفه در مقام تربيت انسانها است، و مى‌خواهد توصيه كند عمل خير و از آن جمله انفاق را كه به خاطر اينكه خير است و مرضى خداست دوست بدارند، و در آن عجله كنند، و چون فرصت طلبانى كه صبر مى‌كنند تا وقتى پيروزى قطعى شد آن وقت دست به جيب مى‌كنند نباشند)، و گرنه اگر اين نكته در بين نبود، گفتن اينكه در حوادث گذشته و انفاق كنندگان دو طايفه بودند، آنها كه قبل از جنگ و فتح انفاق كردند اجر بيشترى دارند، تا آنهايى كه بعد از فتح انفاق كردند، مطلبى روشن بود، چون همه مى‌دانند كه اين آيات بعد از فتح مكه و جنگ محتملى كه مسلمانان اقدام به آن نمودند، و بعضى جنگها كه بعد از فتح مكه رخ داد نازل شده.

(وَ كُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى‌)- يعنى خداى تعالى وعده اجرى نيكو به هر دو طايفه داده، چه آنهايى كه قبل از فتح قتال و انفاق مى‌كنند، و چه آنهايى كه بعد از فتح انفاق و قتال مى‌كنند، هر چند كه طايفه اول اجر و درجه‌اى عظيم‌تر از طايفه دوم دارند، اين وعده مى‌خواهد طايفه دوم را كه دير جنبيدند دلخوش سازد، و بفرمايد: آنها نيز مشمول رحمت خدا مى‌شوند، و چنان نيست كه از آن محروم شوند، پس جاى آن نيست كه از رحمت خدا نوميد باشند، هر چند كه دير جنبيدند.

(وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ)- اين ذيل مربوط به همه مطالب گذشته است، و مى‌خواهد هم توبيخ قبلى را شدت بخشد، و هم برابر نبودن دو طايفه از انفاقگران و وعده حسناتى كه خدا به هر دو طايفه داده را تثبيت كند، ممكن هم هست تنها مربوط به جمله اخير يعنى جمله‌(وَ كُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى‌) باشد، ولى تعلقش به همه مطالب گذشته فايده عمومى‌تر دارد.

(مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ) راغب مى‌گويد: آن مالى را كه آدمى به ديگرى مى‌دهد به شرط آنكه مثل آن را پس بدهد قرض مى‌نامند[1].

ولى صاحب مجمع البيان مى‌گويد: معناى اصلى اين كلمه قطع است، و اگر عمل قرض گيرنده را هم قرض خوانده‌اند به اين مناسبت بوده كه او آن مال را از صاحبش- البته با اذن او- بريده، و شرط كرده كه عوض آن را به وى بدهد، و سپس در معناى مضاعفه گفته است: اين كلمه به معناى دو چندان و يا چند برابر هر چيز است، (مثلا عدد بيست مضاعف و چند برابر عدد چهار است)[2].

[1] مفردات راغب، ماده قرض .

[2] مجمع البيان، ج 9، ص 234.