در عين حال خودش باز مالك بود و هست، و لذا فرموده:(لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ)[1] و نيز فرموده:(وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ)[2] و باز فرموده:(وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذِي آتاكُمْ)[3].

و اما به معناى دوم، براى اينكه از ظاهر آيات قيامت از قبيل آيه‌(كُلُّ مَنْ عَلَيْها فانٍ)[4] و غير آن بر مى‌آيد كه همه انسانهاى روى زمين فانى مى‌شوند، و آنچه از آيه مورد بحث زودتر به ذهن مى‌رسد اين است كه مراد از ميراث بودن آسمانها و زمين همين معناى دوم باشد.

و به هر حال در آيه شريفه توبيخ سختى از بخيل‌ها شده، كه از مال خدا در راه خدا انفاق نمى‌كنند، با اينكه وارث حقيقى اموال خداى تعالى است، و اموال نه براى آنان باقى مى‌ماند، و نه براى غير ايشان، و اگر نفرمود: و له ميراث السماوات و الأرض ، با اينكه مى‌توانست اينطور بفرمايد، چون قبلا نام اللَّه برده شده بود، و اگر به جاى ضمير دوباره اسم ظاهر اللَّه را آورده فرمود:(وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) براى اين بود كه در توبيخ آنان تشديد كرده باشد.

[عدم تساوى انفاق در زمان جنگ با انفاق بعد از فتح‌]

(لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا ...) كلمه استواء كه مصدر فعل‌(لا يَسْتَوِي) است به معناى همان تساوى معروف است، مى‌خواهد بفرمايد: بين اين دو طايفه تساوى نيست، و اين دو طايفه عبارتند از:

1- كسانى كه قبل از جنگ انفاق كردند، و در جنگ شركت هم جستند. 2- كسانى كه بعد از پايان جنگ انفاق كردند و قتال نمودند، و اين طايفه دوم در آيه شريفه حذف شده، چون جمله‌(أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا) بر آن دلالت مى‌كرد.

و مراد از فتح- به طورى كه گفته‌اند-[5] فتح مكه و يا فتح حديبيه است، و اينكه قتال را عطف بر انفاق كرده، خالى از اين اشاره و بلكه دلالت نيست كه مراد از انفاق در راه خدا كه در اين آيات مردم را به انجام آن تشويق كرده انفاق در جهاد است.

و گويا آيه شريفه در اين مقام است كه اين معنا را بيان كند كه در انفاق در راه خدا

[1] براى خداست آنچه در آسمانها و زمين است. سوره لقمان، آيه 26.

[2] براى خداست ملك آسمانها و زمين. سوره نور، آيه 42.

[3] از مال خدا كه به شما داده به ايشان بدهيد. سوره نور، آيه 33.

[4] هر كسى فنا شونده است. سوره رحمن، آيه 26.

[5] روح المعانى، ج 27، ص 172.