برگشته. و كلمه ايد ، هم به معناى قدرت مى‌آيد و هم به معناى نعمت، ولى اگر به معناى قدرت باشد كلمه موسعون يك معنا مى‌دهد و اگر به معناى نعمت باشد معنايى ديگر مى‌دهد.

بنا بر معناى اول آيه چنين مى‌شود كه: ما آسمان را با قدرتى بنا كرديم كه با هيچ مقياسى توصيف و اندازه‌گيرى نمى‌شود، و ما داراى وسعتى در قدرت هستيم، كه هيچ چيز آن قدرت را مبدل به عجز نمى‌كند.

و بنا بر معناى دوم آيه چنين مى‌شود كه: ما آسمان را بنا كرديم در حالى كه بنا كردنش مقارن با نعمتى بود كه آن نعمت را با هيچ مقياسى نمى‌توان تقدير كرد، و ما داراى نعمتى واسع هستيم، و داراى غنائى مطلق مى‌باشيم، و خزانه‌هاى ما با اعطاء و رزق دادن پايان نمى‌پذيرد، و از آسمان هر كه را بخواهيم و به هر جور بخواهيم رزق مى‌دهيم.

احتمال هم دارد كه كلمه موسعون از اين اصطلاح گرفته شده باشد كه مى‌گويند:

فلان اوسع فى النفقة- فلانى در نفقه توسعه داد يعنى خيلى خرج كرد، در نتيجه منظور توسعه دادن به خلقت آسمان خواهد بود، كه بحث‌هاى رياضى امروز هم آن را تاييد مى‌كند.

(وَ الْأَرْضَ فَرَشْناها فَنِعْمَ الْماهِدُونَ) كلمه فرش به معناى گستردن است، و همچنين كلمه مهد . و معناى آيه اين است كه: ما زمين را گسترديم و مسطحش كرديم تا شما بتوانيد روى آن قرار گيريد، و در آن ساكن شويد، پس ما چه خوب گسترنده‌اى هستيم. البته بايد دانست كه اين مسطح كردن زمين با كروى بودن آن منافات ندارد.

(وَ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ) كلمه زوجين به معناى هر دو چيزى است كه مقابل هم باشند، يكى فاعل و مؤثر باشد، ديگرى منفعل و متاثر، از آنكه فاعل است عملى سر زند، و بر آنكه منفعل است واقع شود، مانند زن و شوهر. بعضى‌[1] گفته‌اند: اين كلمه به معناى مطلق هر دو چيز متقابل است، مانند زن و شوهر، زمين و آسمان، شب و روز، خشكى و دريا، و انس و جن. و بعضى‌[2] گفته‌اند: اصلا اين كلمه به معناى زن و شوهر است نه به معناى دو چيز متقابل.

(لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ)- يعنى اگر از هر چيزى جفت خلق كرديم براى اين است كه شايد شما متذكر شويد و بفهميد كه خالق آن، خودش زوج ندارد و منزه از داشتن زوج و شريك است، بلكه واحدى است كه سراسر جهان شاهد بر يكتايى او است.

(فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ وَ لا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ)

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 160.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 160.