1- مى‌گفتند: اين كتاب سحر است، و آورنده‌اش ساحر.

2- مى‌گفتند: جن به او صدمه زده و ديوانه‌اش كرده.

3- مى‌گفتند: القاءهاى شيطانهاى جنى است و خود او مردى كاهن و رمال است.

4- اين كتاب شعر و آورنده‌اش شاعر است.

5- مى‌گفتند: دروغهايى است كه به خدا مى‌بندد.

6- مى‌گفتند: فردى از بشر او را درس مى‌دهد.

7- همه اينها كه مى‌گويد خرافات كهنه‌اى است كه از جايى پيدا كرده، و از روى آن نوشته است.

[وجوه مختلف در معناى جمله:(يُؤْفَكُ عَنْهُ مَنْ أُفِكَ)]

(يُؤْفَكُ عَنْهُ مَنْ أُفِكَ)- كلمه افك به معناى صرف و منحرف كردن است. و ضمير عنه به كتاب برمى‌گردد، اما از اين جهت كه مشتمل بر وعده به آمدن قيامت، و اثبات جزاء است. و معنايش اين است كه: منحرف مى‌شود از قرآن هر كس كه منحرف مى‌شود. و بعضى‌[1] ضمير عنه را به رسول خدا 6 برگردانيده، گفته‌اند: معناى جمله اين است كه منحرف مى‌شود از ايمان به رسول خدا 6 هر كس كه مى‌شود. ولى خواننده محترم توجه دارد كه معناى قبلى با سياق موافقتر است، هر چند كه برگشت هر دو به يك معنا است.

و از بعضى از مفسرين‌[2] حكايت شده كه گفته‌اند: ضمير عنه به كلمه ما توعدون و يا به دين برمى‌گردد زيرا خداى تعالى اول سوگند خورد به ذاريات و آن چند چيز ديگر كه بعث و جزاء حق است، سپس سوگند خورد به آسمان كه كفار در باره وقوع بعث در قولى مختلف هستند، بعضى شك دارند و بعضى منكرند، آن گاه مى‌فرمايد منحرف مى‌شوند از اقرار به امر قيامت و جزاء، اشخاصى كه به دست ديگران منحرف شده‌اند. و اين وجه هم قريب به همان وجه سابق است.

و از بعضى‌[3] ديگر حكايت شده كه گفته‌اند: ضمير در عنه به قول مختلف بر مى‌گردد، و كلمه عن تعليل را مى‌رساند، هم چنان كه در آيه‌(وَ ما نَحْنُ بِتارِكِي آلِهَتِنا عَنْ قَوْلِكَ)[4] علت را افاده مى‌كند، و در نتيجه جمله مورد بحث صفتى مى‌شود براى قول، و معنايش اين است كه: شما در قولى مختلف هستيد، قولى انحرافى كه به سبب اشخاص‌

[1] ( 1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 27، ص 5 و 6.

[2] ( 1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 27، ص 5 و 6.

[3] ( 1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 27، ص 5 و 6.

[4] ما دست از خدايان خود برنمى‌داريم به علت اينكه تو مى‌گويى دست برداريد. سوره هود، آيه 53.