[مقصود از اجتناب از ظن و مفاد قيد كثيرا در آيه:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ ...)]

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ...) مراد از ظنى كه در اين آيه مسلمين مامور به اجتناب از آن شده‌اند، ظن سوء است، و گر نه ظن خير كه بسيار خوب است، و به آن سفارش هم شده، هم چنان كه از آيه‌(لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً)[1] هم استفاده مى‌شود.

و مراد از اجتناب از ظن اجتناب از خود ظن نيست، چون ظن، خود نوعى ادراك نفسانى است، و در دل باز است، ناگهان ظنى در آن وارد مى‌شود و آدمى نمى‌تواند براى نفس و دل خود درى بسازد، تا از ورود ظن بد جلوگيرى كند، پس نهى كردن از خود ظن صحيح نيست. بله، مگر آنكه از پاره‌اى مقدمات اختيارى آن نهى كند. پس منظور آيه مورد بحث نهى از پذيرفتن ظن بد است، مى‌خواهد بفرمايد: اگر در باره كسى ظن بدى به دلت وارد شد آن را نپذير و به آن ترتيب اثر مده.

و بنا بر اين، پس اينكه فرمود بعضى از ظن‌ها گناه است، باز خود ظن را نمى‌گويد، (چون ظن به تنهايى چه خوبش و چه بدش گناه نيست، براى اينكه گفتيم اختيارى نيست)، بلكه ترتيب اثر دادن به آن است كه در بعضى موارد گناه است، (مثل اينكه نزد تو از كسى بدگويى كنند، و تو دچار سوء ظن به او شوى و اين سوء ظن را بپذيرى، و در مقام ترتيب اثر دادن بر آمده او را توهين كنى، و يا همان نسبت را كه شنيده‌اى به او بدهى و يا اثر عملى ديگرى بر مظنه‌ات بار كنى كه همه اينها آثارى است بد و گناه و حرام).

و مراد از اينكه فرمود(كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ) با در نظر گرفتن اينكه كلمه كثيرا را نكره آورده، تا دلالت كند بر اينكه ظن گناه فى نفسه زياد است، نه با مقايسه با ساير مصاديق ظن كه همان بعض ظنى است كه فرموده گناه است- پس ظن گناه فى نفسه زياد است، هر چند كه بعضى، از مطلق ظن است، و نسبت به مطلق ظن اندك است.

ممكن هم هست كه مراد اعم از خصوص ظن گناه باشد، مثلا خواسته باشد بفرمايد از بسيارى از مظنه‌ها اجتناب كنيد، چه آنهايى كه مى‌دانيد گناه است، و چه آنهايى كه نمى‌دانيد تا در نتيجه يقين كنيد كه از ظن گناه اجتناب كرده‌ايد، كه در اين صورت امر به اجتناب از بسيارى از ظن‌ها، امرى احتياطى خواهد بود، (مثل اينكه بگوييم از مالهايى كه نمى‌دانى حلال است اجتناب كن، چه از آنهايى كه مى‌دانى حرام است، و چه از آنها كه‌

[1] چرا مؤمنين و مؤمنات وقتى تهمت‌ها را مى‌شنوند به يكديگر حسن ظن نمى‌ورزند. سوره نور، آيه 12.