اين جمله به جمله‌(فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ)، از قبيل عطف مطلق بر مقيد به منظور تاكيد است.

و جمله‌(إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ)، هم علت دستور به اصلاح و عدالت را تعليل مى‌كند، و هم آن تاكيدى را كه گفتيم از عطف دو جمله به يكديگر استفاده مى‌شود، براى بار دوم تاكيد مى‌نمايد، گويا فرموده: بين آن دو طائفه به عدالت اصلاح كنيد، باز هم مى‌گويم، دائما عدالت كنيد، و در همه امور عدالت را رعايت نماييد، براى اينكه خداوند عدالت‌گستران را به خاطر عدالتشان دوست دارد.

(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ) اين جمله هر چند مطلب جديدى را بيان مى‌كند، ليكن باز مطالب قبلى را تاكيد مى‌نمايد، و اگر ارتباط بين مؤمنين را منحصر كرد در ارتباط اخوت، براى اين بود كه مقدمه و زمينه‌چينى باشد براى تعليلى كه براى حكم صلح مى‌آورد، و مى‌فرمايد پس بين دو برادر خود اصلاح كنيد ، و در نتيجه بفهماند اين دو طائفه‌اى كه شمشير به روى يكديگر كشيدند، به خاطر وجود اخوت در بين آن دو، واجب است كه صلح در بينشان برقرار گردد، و اصلاحگران هم به خاطر اينكه برادران آن دو طائفه هستند، واجب است صلح را در هر دو طائفه برقرار نموده، هر دو را از نعمت صلح برخوردار سازند- نه اينكه به طرف يك طائفه متمايل شوند.

و اين كه در جمله مورد بحث فرمود:(فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ) با اينكه مى‌توانست بفرمايد فاصلحوا بين الاخوين ، براى اين بود كه در كوتاهترين عبارت، لطيف‌ترين بيان را كرده باشد، چون جمله مورد بحث دو چيز را مى‌فهماند: يكى اينكه دو طائفه‌اى كه با هم جنگ مى‌كنند برادر يكديگرند، و بايد صلح بين آن دو برقرار شود، دوم اينكه ساير مسلمانان هم برادر هر دو طرف جنگ هستند، و آنان بايد رعايت برادرى و اصلاح را در بين هر دو طائفه بنمايند.

(وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ)- و از خدا بترسيد شايد مشمول رحمت خدا گرديد. اين جمله هر سه طائفه، يعنى دو طائفه مقاتل، و طائفه اصلاحگر را موعظه و نصيحت مى‌كند.

گفتارى در معناى اخوت‌

بايد دانست كه جمله‌(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ) قانونى را در بين مسلمانان مؤمن تشريع مى‌كند، و نسبتى را برقرار مى‌سازد كه قبلا برقرار نبود، و آن نسبت برادرى است كه آثارى‌