فردى انسان تكميل مى‌شود، و نظام صالح و طيب در مجتمع او مستقر مى‌گردد. بعضى از آن مسائل ادب جميلى است كه بايد بين بنده و خداى سبحان رعايت شود، و پاره‌اى آدابى است كه بندگان خدا بايد در مورد رسول خدا 6 رعايت كنند، كه در پنج آيه اول سوره آمده. بعضى ديگر آن، احكام مربوط به مسائلى است كه مردم در برخورد با يكديگر در مجتمع زندگى خود بايد آن را رعايت كنند. قسمتى ديگر مربوط به برترى‌هايى است كه بعضى افراد بر بعض ديگر دارند، و تفاضل و برترى افراد از اهم امورى است كه جامعه مدنى انسان با آن منتظم مى‌شود، و انسان را به سوى زندگى توأم با سعادت و عيش پاك و گوارا هدايت مى‌كند، و با آن بين دين حق و باطل فرق مى‌گذارد، و مى‌فهمد كدام دين حق است، و كدام از سنن اجتماعى قومى است. و در آخر، سوره را با اشاره به حقيقت ايمان و اسلام ختم نموده، بر بشريت منت مى‌گذارد كه نور ايمان را به او افاضه فرموده است.

اين سوره به شهادت مضامين آياتش در مدينه نازل شده، به استثناى آيه‌(يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‌ ...) كه بعضى در باره مدنى بودن آن حرف دارند، كه به زودى خواهد آمد.

[توضيح معناى جمله:(لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ) و بيان اينكه مفاد آن اين است كه هيچ حكمى را بر حكم خدا و رسول مقدم مداريد]

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ) كلمه‌(بَيْنَ يَدَيِ) در باره هر چيز استعمال شود، به معناى جلوى آن چيز است، و اين استعمالى است شايع، چيزى كه هست يا مجازى است و يا استعاره‌اى. و اينكه اين كلمه را هم به خدا نسبت داده و هم به رسول خدا، خود دليل بر اين است كه منظور از آن، جلو چيزيست مشترك بين خدا و رسول و آن مقام حكمرانى است، كه مختص است به خداى سبحان و- با اذنش- به رسول او هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:( إِنِ‌)(الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ )[1]، و نيز فرموده:

(وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ)[2].

و نيز شاهد بر اينكه مراد از بين يدى حكم است، اين مى‌باشد كه آيه شريفه را با جمله (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا) آغاز، و با جمله (وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ‌) ختم كرده، كه از ظاهر آن برمى‌آيد مراد از بين يدى آن مقامى است كه ارتباط به مؤمنين متقى دارد، به كسانى ارتباط دارد كه هم به خدا و رسولش ايمان دارند، و هم از آن دو پروا. و آن مقام همان‌

[1] حكم تنها از آن خداست. سوره يوسف، آيه 40.

[2] ما هيچ رسولى نفرستاديم مگر براى اينكه به اذن ما اطاعت شود. سوره نساء، آيه 64.