(سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ...) كلمه آفاق جمع افق است كه به معناى ناحيه است. و كلمه شهيد به معناى شاهد، و يا به معناى مشهود است، و البته معناى دوم با سياق آيه مناسب‌تر است. و ضمير انه به طورى كه از سياق برمى‌آيد به قرآن برمى‌گردد. آيه قبلى هم كه كفر مشركين در قرآن را ذكر مى‌كرد مؤيد آن است. و بنا بر اين، پس آيه مورد بحث اين وعده را مى‌دهد كه خداى سبحان به زودى آياتى در آفاق و در نفس خود بشر نشان مى‌دهد، تا براى همه روشن گردد كه قرآن حق است.

[سه احتمال در باره مراد از آيات در آيه:(سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ ...)]

و آياتى كه بتواند حقانيت قرآن را اثبات كند، آياتى از خود قرآن خواهد بود كه از حوادث و وعده‌هايى خبر مى‌دهد كه به زودى واقع خواهد شد، مانند آياتى كه خبر مى‌دهد كه به زودى خداى سبحان پيامبرش و مؤمنين را يارى مى‌كند، و زمين را در اختيار آنان قرار داده، دين آنان را بر تمامى اديان غلبه مى‌دهد و از مشركين قريش انتقام مى‌گيرد.

هم چنان كه ديديم اينطور شد، نخست پيامبر خود را دستور داد تا از مكه به مدينه هجرت كند، چون ديگر كارد به استخوان رسيده بود، و آن جناب و مؤمنين به وى در نهايت شدت قرار گرفته بودند، نه كسى ما فوق خود داشتند تا در زير سايه قدرت او ايمن باشند، و نه در خانه خود مى‌توانستند درنگ كنند، و بعد از هجرت، صناديد و بزرگان قريش را در بدر شكست داد، و مدام امر آن جناب بالا مى‌گرفت تا آنكه مكه بدست حضرتش فتح شد، و همه شبه جزيره عرب بفرمانش در آمد، و بعد از آن كه خود آن جناب از دنيا رفت، بيشتر آبادى كره زمين به دست مسلمانان فتح گرديد، و خداى سبحان آيات خود را در آفاق و نواحى زمين به مشركين نشان داد، و هم آيات خود را در نفس مشركين نشان داد، و همه آنان را در بدر به هلاكت رسانيد.

البته اين حوادث تاريخى از اين جهت كه حوادثى تاريخى بودند آيت خدا بر حقانيت قرآن نبودند، بلكه از اين جهت آيت بودند كه قبل از اينكه واقع شوند قرآن كريم از وقوع آنها خبر داده بود، و درست همانطور كه قرآن خبر داده بود واقع شد.

احتمال هم دارد مراد از آيات و روشن شدن حق به وسيله آن آيات، آن مطلبى باشد كه از آيات ديگر استفاده مى‌شود، و آن اينكه خداى تعالى به زودى دين خود را به تمام معناى كلمه ظاهر، و بر همه اديان غالب مى‌سازد، به طورى كه ديگر در روى زمين غير از خداى يگانه هيچ چيزى پرستش نشود، و هماى سعادت بر سر تمامى افراد نوع بشر بال بگستراند كه رسيدن چنين روزى غايت و هدف از خلقت بشر بود. و ما اگر به خاطر داشته‌