آيا اين مردم در زمين هيچ سير نكردند تا ببينند عاقبت آنها كه قبل از ايشان بودند چه شد؟ با اينكه عددشان بيش از اينها و نيرويشان قوى‌تر از اينها بود و آثار بيشترى در زمين داشتند و عملكردشان هيچ سودى به حالشان نكرد (82).

آنها نيز هر وقت رسولانشان معجزات روشن مى‌آوردند گوششان بدهكار نبود خشنود و سرگرم دانش خود بودند و در نتيجه اثر استهزايشان گريبانشان را گرفت (83).

پس همين كه عذاب ما را بديدند گفتند ما تنها به خدا ايمان آورده و به آنچه شريك خدا مى‌پنداشتيم كفر مى‌ورزيم (84).

ولى ايمانشان بعد از ديدن عذاب ما هرگز سودى به حالشان نداشت اين خود سنتى است از خدا كه همواره در بندگانش جريان دارد در اينجاست كه كافران زيانكار مى‌شوند (85).

بيان آيات‌

در اين آيات براى چندمين بار به ذكر پاره‌اى از آيات و ادله توحيد برگشت نموده مردم را به عبرت‌گيرى از حال امت‌هاى گذشته، كه هلاك شده‌اند و از سنتى كه در بين آنها جارى ساخته، ارجاع مى‌دهد. و آن سنت اين است كه نخست در بين هر امتى رسولى مبعوث مى‌كند و سپس بين آن رسول و امتش قضاء مى‌راند و آن قضاء بالآخره به خسران كفار از آنان منجر مى‌شود و در اينجا سوره خاتمه مى‌يابد.

(اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعامَ لِتَرْكَبُوا مِنْها وَ مِنْها تَأْكُلُونَ) خداى سبحان از بين همه چيزهايى كه آدميان در زندگى از آن منتفع مى‌شوند، و تدبير امر انسانها بدانها بستگى دارد، چارپايان را نام مى‌برد كه مراد از آن شتر و گاو و گوسفند است، هر چند كه بعضى‌[1] گفته‌اند: مراد از آن در اينجا تنها شتر است.

(جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعامَ لِتَرْكَبُوا مِنْها وَ مِنْها تَأْكُلُونَ)- جعل در اينجا به معناى آفريدن و يا مسخر كردن است. و لام در جمله لتركبوا لام غرض است. و حرف من براى تبعيض است. و معناى آيه اين است كه: خداى سبحان براى خاطر شما چارپايان را بيافريد، (و چارپايان را براى شما مسخر كرد). غرض از اين خلقت و يا تسخير اين است كه شما بر بعضى از آنها مانند يك قسم از شتران سوار شويد و از شير بعضى ديگر مانند قسمى از شتر و گاو و گوسفند بخوريد.

[1] روح المعانى، ج 24، ص 89.