مانند آن روايتى كه در ذيل آيه شريفه‌(لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ)[1] وارد شده كه فرموده‌اند:

جوابى كه در آيه آمده، يعنى جمله‌(لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ)[2]، كلام ارواح انبياء (ع) است، و رواياتى ديگر كه اين معنا را تاييد مى‌كند.

(ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى‌ فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ)- ضمير در فيه به كلمه صور بر مى‌گردد. و كلمه أخرى صفت براى موصوفى است كه حذف شده و تقديرش و نفخ فيه نفخة اخرى است. و كلمه قيام جمع قائم است. و كلمه ينظرون به معناى ينتظرون- منتظرند و يا به معناى معروف خود كلمه است كه همان نظر كردن باشد.

و معناى آيه اين است كه: در صور نفخه ديگرى دميده مى‌شود كه ناگهان همه از قبرها برمى‌خيزند و منتظر مى‌ايستند تا چه دستورى برسد، و يا چه رفتارى با ايشان مى‌شود. و يا معنايش اين است: برمى‌خيزند و مبهوت و متحير نگاه مى‌كنند.

و اينكه در اين آيه آمده كه بعد از نفخه دوم برمى‌خيزند و نظر مى‌كنند، منافاتى با مضمون آيه‌(وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ الْأَجْداثِ إِلى‌ رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ)[3] و آيه‌(يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً)[4] و آيه‌(وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ)[5] ندارد، براى اينكه فزعشان و دويدنشان به سوى عرصه محشر، و آمدن آنان فوج فوج بدانجا، مانند بپا خاستن و نظر كردنشان حوادثى نزديك بهمند، و چنان نيست كه با هم منافات داشته باشند.

[مراد از اشراق زمين به نور پروردگار در قيامت، و وجوهى كه در اين باره گفته شده است‌]

(وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها ...) اشراق الارض به معناى نورانى شدن زمين است. و كلمه نور معنايش معروف است. البته اين كلمه در كلام خداى تعالى در بسيارى موارد به همان معناى معروفش يعنى نور حسى آمده، و در بعضى موارد به عنايتى بر ايمان و بر قرآن نيز اطلاق شده است، و آن عنايت اين است كه ايمان و قرآن حقايقى را براى دارنده‌اش روشن مى‌كند، كه اگر ايمان و قرآن‌

[1] امروز ملك از آن كيست. سوره مؤمن، آيه 16.

[2] ملك امروز همه‌اش از خداى واحد قهار است. سوره مؤمن، آيه 16.

[3] و در صور دميده مى‌شود كه ناگهان از گورهاى خود به سوى پروردگارشان مى‌شتابند. سوره يس، آيه 51.

[4] روزى كه در صور دميده مى‌شود فوج فوج مى‌آييد. سوره نبأ، آيه 18.

[5] روزى كه در صور دميده مى‌شود همه آنان كه در آسمانها و آنان كه در زمينند به فزع در مى‌آيند. سوره نمل، آيه 87.