به معناى برگشت است. و معناى آيه چنين است: و يا، تا آن كه نكند كسى و آرزومندى هنگام ديدن عذاب روز قيامت بگويد: اى كاش برگشتى به دنيا بود، در نتيجه من از نيكوكاران مى‌شدم.

(بَلى‌ قَدْ جاءَتْكَ آياتِي فَكَذَّبْتَ بِها وَ اسْتَكْبَرْتَ وَ كُنْتَ مِنَ الْكافِرِينَ‌) اين آيه رد و پاسخ خصوص كلام دوم او است كه مى‌گفت: اگر خدا مرا هدايت كرده بود از پرهيزكاران مى‌بودم و اين جواب را خداى تعالى در قيامت مى‌دهد، هم چنان كه سخن او هم در همان موطن است. و سياق جواب، شاهد بر آن است.

در اين آيات بين سخن كافر و جوابش آيه‌(أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى ...)، فاصله شده و جوابى هم به آن نداده، تنها جواب از سخن دوم او را داده است، كه گفت:(لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدانِي لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ).

و دليلش اين است كه: اين سه جمله‌اى كه از نفس نقل كرده، مترتب بر ترتيب صدورش از مجرمين است، چون در قيامت مجرمين متوجه مى‌شوند كه امروز روزى است كه جزاى اعمال را مى‌دهند و ايشان در عمل كوتاهى كرده‌اند، و وقت تدارك هم گذشته، لذا حسرت مى‌خورند و به حسرت فرياد مى‌زنند و مى‌گويند(يا حَسْرَتى‌ عَلى‌ ما فَرَّطْتُ). در خصوص اين اظهار حسرت در جاى ديگر فرموده:(حَتَّى إِذا جاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قالُوا يا حَسْرَتَنا عَلى‌ ما فَرَّطْنا فِيها)[1].

آن گاه وقتى به حسابشان رسيدگى شد و به متقين دستور داده شود كه به بهشت در آيند و گفته مى‌شود:(وَ امْتازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ)[2]، آن وقت تعلل كرده مى‌گويند:( لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدانِي لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ‌)- اگر خدا مرا هم هدايت كرده بود، از متقيان مى‌بودم .

و چون دستور مى‌رسد كه به آتش در آيند و بر كنار آتششان مى‌برند، و سپس به آتش واردشان مى‌كنند آرزو مى‌كنند اى كاش به دنيا برمى‌گشتند تا در آنجا كار نيك كنند و سعادتمند شوند:(أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً). در جاى ديگر راجع به همين آرزو مى‌فرمايد:(وَ لَوْ تَرى‌ إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ)[3]، و نيز از قول ايشان حكايت كرده كه خواهند گفت:

[1] تا آنكه قيامت به طور ناگهانى بسر وقتشان بيايد، آن وقت مى‌گويند: وا حسرتا بر آنچه كه در باره‌اش كوتاهى كرديم. سوره انعام، آيه 31.

[2] اى مجرمان! امروز شما از صف نيكوكاران جدا شويد. سوره يس، آيه 59.

[3] و اگر حال آنها راى هنگامى كه بر آتش دوزخ باز دارند مشاهده كنى كه در آن حال با نهايت حسرت مى‌گويند اى كاش ما راى به دنيا بازمى‌گردانيدند تا ديگر آيات خداى خود راى تكذيب نكرده و بدان ايمان مى‌آورديم. سوره انعام، آيه 27.