كلمه عباد آورده شود، و ليكن به منظور از آوردن آن اين بوده كه با اضافه شدن به ضمير متكلم آورده شود، تا احترامى از آنان به عمل آمده باشد، و هم دنبالش با جمله‌(الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ ...) توصيف شوند.

و مراد از قول به شهادت اينكه دنبالش مساله اتباع آمده، آن قولى است كه ارتباط و مساسى با عمل داشته باشد، پس بهترين قول آن قولى است كه آدمى را بهتر به حق برساند، و براى انسان خيرخواهانه‌تر باشد. و انسان فطرتا اين طور است كه حسن و جمال را دوست مى‌دارد و به سويش مجذوب مى‌شود، و معلوم است كه هر چه آن حسن بيشتر باشد اين جذبه شديدتر است. و اگر زشت و زيبا، هر دو را ببيند، به سوى زيبا متمايل مى‌شود، و اگر زيبا و زيباتر را ببيند به سوى زيباتر مى‌گرايد. و اما اگر به سوى زيباتر نرود، و باز به همان زيبا سرگرم شود معلوم مى‌شود كه سرگرمى‌اش به زيبا به خاطر زيبايى آن نبوده، چون اگر براى زيبايى آن بود با بيشتر شدن زيبايى، بايد بيشتر مجذوب شود، و زيبا را رها كرده به طرف زيباتر متمايل شود.

پس اينكه آيه شريفه بندگان خدا را توصيف فرموده به اينكه پيرو بهترين قولند معنايش اين است كه مطبوع و مفطور بر طلب حقند و به فطرت خود رشد و رسيدن به واقع را طالبند. پس هر جا امرشان دائر شود بين حق و باطل، بين رشد و گمراهى، البته حق و رشد را متابعت مى‌كنند و باطل و گمراهى را رها مى‌نمايند. و هر جا امرشان داير شود بين حق و احق - حق‌تر- و رشد و رشد بيشتر، البته حق‌تر و رشد بيشتر را انتخاب مى‌كنند.

پس حق و رشد، مطلوب بندگان خداست، و به همين جهت هر چه بشنوند به آن گوش مى‌دهند و اين طور نيست كه متابعت هواى نفس كنند و هر سخنى را به صرف شنيدن بدون تفكر و تدبر رد كنند.

[مفاد جمله‌(الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ) كه در وصف بندگان خود فرموده است‌]

پس جمله‌(الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ) مفادش اين است كه: بندگان خدا طالب حق و رشدند، به هر سخنى كه گوش دهند بدين اميد گوش مى‌دهند كه در آن حقى بيابند و مى‌ترسند كه در اثر گوش ندادن به آن، حق از ايشان فوت شود.

بعضى از مفسرين‌[1] گفته‌اند: مراد از گوش دادن به حرف و پيروى كردن از بهترين آن گوش دادن به قرآن و غير قرآن، و پيروى كردن از قرآن است.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: مراد استماع اوامر خداى تعالى و پيروى كردن بهترين آنها

[1] مجمع البيان، ج 8، ص 493.

[2] روح المعانى، ج 23، ص 253.