[مبدء ارتكاب معاصى، انكار مالكيت مطلقه خدا و حكمت او است‌]

(قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ) اين پاسخى است كه ابليس از پرسش خدا داده و علت سجده نكردن خود را بيان مى‌كند، و آن اين است كه: من شرافت ذاتى دارم، چون مرا از آتش خلق كرده‌اى و آدم مخلوقى است از گل. و در اين پاسخ اشاره‌اى است به اينكه از نظر ابليس اوامر الهى وقتى لازم الاطاعه است كه حق باشد، نه اينكه ذات أوامر او لازم الاطاعة باشد و چون امرش به سجده كردن حق نبوده، اطاعتش واجب نيست.

و برگشت اين حرف به اين است كه ابليس اطلاق مالكيت خدا و حكمت او را قبول نداشته، و اين همان اصل و ريشه‌اى است كه تمامى گناهان و عصيانها از آن سرچشمه مى‌گيرد، چون معصيت وقتى سرمى‌زند كه صاحبش از حكم عبوديت خداى تعالى و مملوكيت خودش براى او خارج شود و از اينكه ترك معصيت بهتر از ارتكاب آن است، اعراض كند و اين همان انكار مالكيت مطلقه خدا، و نيز انكار حكمت او است.

(قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلى‌ يَوْمِ الدِّينِ) كلمه رجيم از ماده رجم به معناى طرد شده است. و كلمه يوم الدين به معناى روز جزاست.

در اين آيه فرموده:(وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي) و در سوره حجر فرموده:(وَ إِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ)[1] بعضى‌[2] از مفسرين در وجه اين اختلاف تعبير گفته‌اند: اگر لام در اللعنة براى عهد باشد، ديگر فرقى بين اين دو تعبير نيست، براى اينكه در اولى فرموده: بر تو باد لعنت من و در دومى فرموده: بر تو باد همان لعنت و اما اگر لام در آن براى جنس باشد، باز هم فرقى نخواهد داشت، براى اينكه در اولى فرموده: بر تو باد لعنت من و در دومى فرموده: بر تو باد همه لعنت‌ها و معلوم است كه لعنت غير خدا از قبيل ملائكه و مردم معنايش دورى از رحمت خداست، اگر اين لعنت بدون اذن خدا باشد كه هيچ اثرى ندارد، و اگر به اذن خدا باشد نتيجه‌اش دورى ابليس از رحمت خدا مى‌شود، و اين هم همان لعنت خود خدا خواهد بود.

[اشاره به اينكه عين خواسته ابليس‌(فَأَنْظِرْنِي إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ) اجابت نشده و او الى وقت اليوم المعلوم مهلت داده شده‌]

( قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ‌) ...(إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ) از ظاهر اينكه ابليس انتهاى مهلت را روز مبعوث شدن انسانها معين كرد و خداى تعالى انتهاى آن را تا روز وقت معلوم مقرر داشت، برمى‌آيد كه اجابت خواسته ابليس با

[1] سوره حجر، آيه 35.

[2] روح المعانى، ج 23، ص 228.