نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 17 صفحه : 345
[مبدء
ارتكاب معاصى، انكار مالكيت مطلقه خدا و حكمت او است]
(قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ)
اين پاسخى است كه ابليس از پرسش خدا داده و علت سجده نكردن خود را بيان مىكند، و
آن اين است كه: من شرافت ذاتى دارم، چون مرا از آتش خلق كردهاى و آدم مخلوقى است
از گل. و در اين پاسخ اشارهاى است به اينكه از نظر ابليس اوامر الهى وقتى لازم
الاطاعه است كه حق باشد، نه اينكه ذات أوامر او لازم الاطاعة باشد و چون امرش به
سجده كردن حق نبوده، اطاعتش واجب نيست.
و
برگشت اين حرف به اين است كه ابليس اطلاق مالكيت خدا و حكمت او را قبول نداشته، و
اين همان اصل و ريشهاى است كه تمامى گناهان و عصيانها از آن سرچشمه مىگيرد، چون
معصيت وقتى سرمىزند كه صاحبش از حكم عبوديت خداى تعالى و مملوكيت خودش براى او
خارج شود و از اينكه ترك معصيت بهتر از ارتكاب آن است، اعراض كند و اين همان انكار
مالكيت مطلقه خدا، و نيز انكار حكمت او است.
(قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلى
يَوْمِ الدِّينِ) كلمه رجيم از ماده رجم
به معناى طرد شده است. و كلمه يوم الدين به معناى روز جزاست.
در
اين آيه فرموده:(وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي) و در سوره
حجر فرموده:(وَ إِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ)[1]
بعضى[2] از مفسرين
در وجه اين اختلاف تعبير گفتهاند: اگر لام در اللعنة براى عهد باشد،
ديگر فرقى بين اين دو تعبير نيست، براى اينكه در اولى فرموده: بر تو باد
لعنت من و در دومى فرموده: بر تو باد همان لعنت و اما اگر لام
در آن براى جنس باشد، باز هم فرقى نخواهد داشت، براى اينكه در اولى فرموده:
بر تو باد لعنت من و در دومى فرموده: بر تو باد همه لعنتها و
معلوم است كه لعنت غير خدا از قبيل ملائكه و مردم معنايش دورى از رحمت خداست، اگر
اين لعنت بدون اذن خدا باشد كه هيچ اثرى ندارد، و اگر به اذن خدا باشد نتيجهاش
دورى ابليس از رحمت خدا مىشود، و اين هم همان لعنت خود خدا خواهد بود.
[اشاره
به اينكه عين خواسته ابليس(فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ
يُبْعَثُونَ) اجابت نشده و او الى وقت اليوم المعلوم مهلت داده
شده]
(
قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ) ...(إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ) از ظاهر اينكه ابليس انتهاى
مهلت را روز مبعوث شدن انسانها معين كرد و خداى تعالى انتهاى آن را تا روز وقت
معلوم مقرر داشت، برمىآيد كه اجابت خواسته ابليس با