كلم طيب را بلند مى‌كند، و به عبارت ديگر در صعود آن كمك مى‌كند.

پس از آنچه گذشت معناى جمله‌(إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ) روشن گرديد، و معلوم شد كه ضمير در اليه به خداى سبحان برمى‌گردد، و مراد از كلم طيب عقايد حق از قبيل توحيد است، و مراد از صعود آن تقربش به خداى تعالى است، و مراد از عمل صالح هر عملى است كه بر طبق عقايد حق صادر شود و با آن سازگار باشد. و فاعل در جمله يرفعه ضميرى است مستتر، كه به عمل صالح برمى‌گردد، و ضمير مفعول به كلم طيب رجوع مى‌كند.

البته مفسرين در تفسير آيه اقوال ديگرى دارند، مثلا، بعضى‌[1]- به طورى كه قبلا هم اشاره كرديم- گفته‌اند: مراد از صعود كردن كلم طيب، اين است كه: خدا آن را قبول مى‌كند، و در برابر پاداش مى‌دهد . بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: مراد آن است كه: ملائكه با نامه عملى كه از ايمان و اطاعت بنده نوشته‌اند، به سوى خداى تعالى صعود مى‌كنند . بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: مراد صعود به آسمان است كه مجازا آن را صعود به سوى خدا خوانده .

بعضى‌[4] گفته‌اند: فاعل جمله يرفعه ضميرى است كه به كلم طيب برمى‌گردد، و ضمير مفعول كه در آخر اين جمله است به عمل صالح رجوع مى‌كند، و معناى جمله اين است كه: كلم طيب عمل صالح را بالا مى‌برد به اين معنا كه عمل صالح هيچ فايده‌اى ندارد، مگر آنكه از توحيد ناشى شود . بعضى‌[5] ديگر گفته‌اند: فاعل در يرفعه ضميرى است مستتر، كه به خداى تعالى برمى‌گردد، و معناى عبارت اين است كه: عمل صالح را خدا بالا مى‌برد.

ليكن هيچ يك از اين وجوه خالى از بعد نيست، و آنچه به ذهن نزديك‌تر است همان معنايى است كه ما ذكر كرديم.

(وَ الَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئاتِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَكْرُ أُولئِكَ هُوَ يَبُورُ) گفته‌اند[6]: كلمه سيئات در اينجا وصفى است كه در جاى موصوف نشسته، و آن عبارت است از كلمه مكرات و اسم اشاره هم در(مَكْرُ أُولئِكَ) در جاى ضميرى كه بايد

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 402.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 402.

[3] منهج الصادقين، ج 7، ص 433.

[4] منهج الصادقين، ج 7، ص 433. و مجموعة من التفاسير، ج 5، ص 178.

[5] تفسير فخر رازى، ج 26، ص 8.

[6] منهج الصادقين، ج 7، ص 435.