احتمال هم دارد- همان طور كه قبلا معنا كرديم- اشراف به عامه مردم گفته باشند.

(إِنَّ هذا لَشَيْ‌ءٌ يُرادُ)- ظاهر اين جمله اين است كه: مى‌خواهد به غرض و لازمه دعوت رسول خدا 6 اشاره كند، البته غرض و لازمه‌اى كه مشركين از دعوت آن جناب فهميده‌اند، و آن اين است كه: آن جناب منظورش از دعوت به توحيد، رياست و حكومت بر مردم است و دعوت خود را وسيله نيل به اين هدف قرار داده، و اين معنا نظير كلامى است كه بزرگان قوم نوح به عامه مردم آن روز گفتند، و قرآن كريم آن را حكايت نموده، مى‌فرمايد:(ما هذا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُرِيدُ أَنْ يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ)[1].

بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند معناى آيه اين است كه: اين اصرارى كه ما مشاهده مى‌كنيم از محمد 6 و اين تصلب و سرسختى كه بر دعوت خود مى‌ورزد امر عظيمى است كه او در نظر گرفته .

و بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه: اين امر يكى از بلاهاى روزگار است كه متوجه ما شده و هيچ حيله و چاره‌اى نيست، جز اينكه برويد و در پرستش خدايان خود پايمردى و شكيبايى كنيد .

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه: صبر، خلقى است پسنديده كه عقلاى عالم از ما انتظار دارند در چنين شرايطى از خود نشان دهيم معناى ديگرى هم براى آيه كرده‌اند كه هيچ يك از آنها با سياق آيه سازگارى ندارد.

(ما سَمِعْنا بِهذا فِي الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هذا إِلَّا اخْتِلاقٌ) منظورشان از ملت آخرت مذهبى است كه ساير ملل و امت‌هاى معاصر و يا قريب به عصر آن روز عرب به آن مذهب متدين بودند، در مقابل مذهب‌هاى اولى كه امم گذشته متدين به آن بوده‌اند، گويا خواسته‌اند بگويند: اين دينى نيست كه تمام اهل دنيا آن را به عنوان آخرين دين بپذيرند، بلكه از همان افسانه‌هاى قديمى است.

بعضى‌[5] از مفسرين گفته‌اند: مراد از ملت آخرت مسيحيت است، چون دين مسيح در آن روز آخرين دين آسمانى بود، كه آن نيز دعوت به توحيد نمى‌كرد، چون مسيحيت به سه خدا قائل بود. پس درست است كه مشركين بگويند دعوت به توحيد را حتى از آخرين‌

[1] اين مرد جز بشرى مانند شما نيست، او مى‌خواهد به اين وسيله بر شما برترى داشته باشد. سوره مؤمنون، آيه 24.

[2] تفسير روح المعانى، ج 23، ص 167.

[3] ( 3 و 4) تفسير روح المعانى، ج 23، ص 167.

[4] ( 3 و 4) تفسير روح المعانى، ج 23، ص 167.

[5] تفسير روح المعانى، ج 23، ص 167.