سوگند خورده، چيزى نظير(إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ) بوده است، چون علاوه بر قرائنى كه گفتيم، در اين سوره مكرر متعرض انذار آن جناب شده است.

مفسرين، هم در باره اعراب و هم در باره معناى آيه‌(ص وَ الْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ) وجوه بسيار آورده‌اند كه بيشتر آنها بى‌معنا است و ما از ايراد آن خوددارى كرديم، چون فايده‌اى نداشت.

و معناى آيه مورد بحث- و خدا داناتر است- اين است كه: من به قرآن كه متضمن ذكر و يادآورى است سوگند مى‌خورم كه تو به طور قطع و يقين از انذاركنندگانى، بلكه آنهايى كه كافر شدند، از قبول اين معنا و پيروى تو امتناع ورزيدند و مخالفت كردند.

(كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنادَوْا وَ لاتَ حِينَ مَناصٍ) كلمه قرن به معناى مردمى است كه در يك عصر زندگى مى‌كنند. و كلمه مناص مصدر ناص- ينوص است كه بنا به گفته صاحب مجمع البيان‌[1] اگر با نون خوانده شود معناى تاخر را مى‌دهد و اگر با باء خوانده شود معناى تقدم را مى‌دهد. بعضى‌[2] هم آن را به معناى فرار دانسته‌اند.

و معناى آيه چنين است كه: ما قبل از اين كفار، چه بسيار قرنها و امت‌ها را كه به كيفر تكذيب پيامبران منذر هلاك كرديم، و در هنگام نزول عذاب ديگر مجال فرار برايشان نماند و گفتن واويلا به دردشان نخورد و هر چه فرياد زدند:(يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ) سودى به حالشان نبخشيد و هر چه به خداى سبحان استغاثه كردند، فايده‌اى نديدند، چون هنگام، هنگام تاخر عذاب و مؤاخذه نبود و يا هنگام فرار نبود.

(وَ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَ قالَ الْكافِرُونَ هذا ساحِرٌ كَذَّابٌ) يعنى تعجب كردند از آمدن منذرى از جنس خودشان، يعنى از جنس بشر، چون مسلك وثنيت منكر رسالت بشر است.

كفار در اينكه گفته‌اند:(هذا ساحِرٌ كَذَّابٌ) اشاره كرده‌اند به رسول خدا 6 و او را متهم به سحر كرده‌اند، چون از آوردن مثل آنچه كه آن جناب آورد يعنى قرآن عاجز شدند. و نيز آن جناب را متهم كردند به دروغ، و گمان كردند كه وى به دروغ، قرآن و معارف حقيقى آن را به خدا نسبت مى‌دهد.

[1] تفسير مجمع البيان، ج 8، ص 464.

[2] تفسير قرطبى، ج 15، ص 146.