شرابخواران با شرابخواران محشور مى‌گردند .

ليكن اين تفسير صحيح نيست، چون لازمه آن اين است كه مراد از(الَّذِينَ ظَلَمُوا) طايفه خاصى از اهل هر معصيت باشد و حال آنكه عبارت آيه با آن نمى‌سازد علاوه بر اين ذيل آيه شريفه هم كه سخن از معبودهاى باطل دارد با اين تفسير سازش ندارد.

بعضى‌[1] ديگر گفته‌اند: مراد از ازواج زنان كافر ايشان است ولى اين وجه نيز مانند وجه قبليش ضعيف است.

و از ظاهر جمله‌(وَ ما كانُوا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ) برمى‌آيد كه مراد از آن معبودها همان بتهايى است كه مى‌پرستيدند، چون ظاهر لفظ ما- چيزهايى كه همين بت‌ها است، چون اگر فرشتگان و يا جن و يا خدايان بشرى مراد بود، به جاى ما مى‌فرمود: من- كسانى كه پس آيه شريفه نظير آيه‌(إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ)[2] مى‌باشد.

ممكن هم هست مراد از لفظ ما اعم از خدايان بى‌شعور و با شعور باشد، و در نتيجه شامل فراعنه و نمرودها هم بشود، ولى بنا بر اين احتمال هم، مفهوم ما شامل ملائكه و حضرت مسيح (ع) نمى‌شود، چون در جمله‌(إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى‌ أُولئِكَ عَنْها مُبْعَدُونَ)[3] اين دو طايفه استثنا شده‌اند.

[وجه تعبير به هدايت در(فَاهْدُوهُمْ إِلى‌ صِراطِ الْجَحِيمِ)]

(فَاهْدُوهُمْ إِلى‌ صِراطِ الْجَحِيمِ)- كلمه جحيم در قرآن يكى از اسمهاى جهنم است كه از ماده جحمة مشتق شده، كه- بنا به گفته راغب-[4] به معناى شدت سوزش آتش است.

و مراد از اينكه فرموده: ايشان را به سوى صراط جحيم هدايت كنيد، اين است كه ايشان را به سوى جهنم ببريد و در جهنم بيفكنيد، چون كلمه هدايت همه جا به معناى راهنمايى نيست، بلكه گاهى به معناى رساندن به هدف و مقصد است.

بعضى از مفسرين گفته‌اند: اگر بردن به سوى دوزخ را هدايت به سوى آن خوانده، از باب استهزاء است .

در مجمع البيان گفته: اين تعبير از اين جهت است كه كفار هم مانند ديگران لياقت‌

[1] مجمع البيان، ج 8، ص 441.

[2] شما و آنچه مى‌پرستيديد هيزم جهنميد. سوره انبياء، آيه 98.

[3] آنهايى كه از پيش، قلم ما احسان برايشان نوشته، از جهنم دور نگه داشته مى‌شوند. سوره انبياء، آيه 101.

[4] مفردات راغب، ماده جحم .