است آشكار. آشكار بودن دشمنى‌اش هم از اين جهت است كه دشمن در دشمنى كردن خير كسى را نمى‌خواهد.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: مراد از عبادت شيطان، پرستش خدايان دروغين است و اگر اين پرستش را به شيطان نسبت داده، از اين جهت است كه: شيطان با تسويلات و جلوه دادن‌هاى خود، اين عمل زشت را به گردن بت‌پرستان گذاشته . ولى اين گونه تفسير كردن، بيهوده خود را به زحمت افكندن است.

وجه اينكه چرا خداوند مجرمين را به عنوان بنى آدم خطاب كرده اين است كه دشمنى شيطان نسبت به مشركين، به خاطر غرض خاصى كه به آنها داشته باشد، نبوده، بلكه به خاطر اين بوده كه فرزندان آدم بودند. و اين دشمنى در روز اول آن جا بروز كرد كه مامور به سجده بر آدم شد و زير بار نرفت و استكبار كرد، نتيجه‌اش هم اين شد كه از درگاه خدا رانده شد از آن روز با ذريه آدم نيز دشمن گرديد و همه را تهديد كرد، و به طورى كه قرآن حكايت كرده گفت:(أَ رَأَيْتَكَ هذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا)[2].

[مراد از عهد خدا با بنى آدم در آيه:(أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ ...)]

و اما آن عهدى كه خداى تعالى با بنى آدم كرد كه شيطان را عبادت و پرستش و اطاعت نكنند، همان عهدى است كه به زبان انبيا و رسولان خود به بشر ابلاغ فرمود و تهديدشان كرد از اينكه او را پيروى كنند، مانند اين پيام كه فرمود:(يا بَنِي آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ)[3] و نيز فرمود(وَ لا يَصُدَّنَّكُمُ الشَّيْطانُ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ)[4].

ولى بعضى‌[5] از مفسرين گفته‌اند: مراد از عهد مزبور عهدى است كه خداى تعالى در عالم ذر از انسانها گرفت و فرمود:(أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‌)[6] و ليكن اگر به خاطر داشته‌

[1] تفسير روح المعانى، ج 23، ص 40.

[2] بگو بدانم، آيا همين است كه او را بر من كرامت داده‌اى؟ اگر مرا تا روز قيامت مهلت دهى، فرزندان وى را جز اندكى مهار خواهم كرد. سوره اسرى، آيه 62.

[3] اى بنى آدم زنهار، كه ابليس فريبتان ندهد، همان طور كه پدر و مادرتان را از بهشت بيرون كرد. سوره اعراف، آيه 27.

[4] زنهار، كه شيطان جلو راهتان را نگيرد كه او براى شما دشمنى است آشكار. سوره زخرف، آيه 62.

[5] تفسير فخر رازى، ج 25، ص 96.

[6] آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: چرا. سوره اعراف، آيه 172.