و معنايش اين است كه: سوگند مى‌خورم كه ما به موسى كتاب داديم، كه همان تورات است، و اين كتاب را بعد از هلاكت اقوام گذشته داديم، چون حكمت اقتضاء مى‌كرد كه دعوت به دين توحيد و انذار بشر از عذاب را تجديد كنيم، لذا اين كتاب را به موسى داديم، در حالى كه پر از حجت‌ها و براهين واضح و روشنگر بود كه انسانها به وسيله آن حجت‌ها به معارف حقه و به سوى هدايت راه مى‌يابند، و نيز رحمتى بود كه انسانها به وسيله عمل به دستورات و شرايع و احكام آن مشمول رحمت مى‌شوند، اين كتاب را نازل كرديم براى اين كه انسانها متذكر شده، آنچه از عقايد و اعمال كه بر آنان واجب است بشناسند، و بفهمند كه به چه عقايدى بايد معتقد باشند، و چه اعمالى را واجب است انجام دهند.

(وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِيِّ إِذْ قَضَيْنا إِلى‌ مُوسَى الْأَمْرَ وَ ما كُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ) اين آيه شريفه خطاب به رسول خدا 6 است، و كلمه غربى صفت چيزى است كه حذف شده، كه يا وادى است، و يا كوه، و معنايش اين است كه: تو در جانب بيابان غربى و يا كوه غربى نبودى كه چنين و چنان شد.

(إِذْ قَضَيْنا إِلى‌ مُوسَى الْأَمْرَ)- گويا كلمه قضاء در اينجا متضمن معناى عهد است، (چون با كلمه الى متعدى شده)، و مراد- به طورى كه گفته‌اند[1]- اين است كه: ما امر را به وى عهد كرديم، و معناى اين جمله اين است كه: ما امر نبوت او را با نازل كردن تورات به وى محكم كرديم، و اما اصل نبوتش را جمله‌(وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ إِذْ نادَيْنا) متعرض آن است، كه در دو آيه بعد قرار دارد. و جمله‌(وَ ما كُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ) تاكيد همان جمله قبل است، يعنى جمله‌(وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِيِّ).

و معناى آيه اين است كه: محمد 6! تو حاضر و شاهد نبودى آن هنگامى را كه ما تورات را بر موسى در جانب غربى از وادى يا كوه نازل كرديم.

(وَ لكِنَّا أَنْشَأْنا قُرُوناً فَتَطاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ) تطاول عمر به معناى امتداد يافتن مدت زندگى است، و اين جمله استدراك و تبصره است از نفى در جمله‌(وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِيِّ)، و معنايش اين است كه: تو اى محمد 6! در آنجا كه ما تورات را بر وى نازل كرديم حاضر نبودى، و ليكن ما نسل‌هايى را بعد از آن پديد آورديم، و مدت عمر آنان زياد شد، و بعد از آن اينك داستان موسى و نزول كتاب بر او را برايت مى‌آوريم، بنا بر اين در آيه شريفه ايجاز و كوتاه‌گويى به‌

[1] مجمع البيان، ج 7، ص 256.