قبلى‌ها بود و استعداد عبادتى كاملتر و بهتر از سابق را يافته بودند، پس هميشه عبادت سابقين در حق لاحقين نسخ مى‌شد، پس ديگر معنا ندارد كه شما با پيغمبر 6 نزاع كنيد كه چرا طريقه عبادتت شبيه به طريقه سابقين نيست.

و چون نهى ايشان از منازعه به معناى دلخوش داشتن رسول خدا 6، و نهى آن جناب از اعتنا كردن به اعتراضات آنها است، لذا جمله (وَ ادْعُ إِلى‌ رَبِّكَ‌)- تو به كار دعوت به سوى پروردگارت بپرداز را بر آن جمله عطف نموده، گويا فرموده: ناراحت مشو و اعتنايى به منازعت آنان مكن، تو به آنچه مامور شده‌اى- يعنى به دعوت به سوى پروردگارت- بپرداز.

آن گاه همين مطلب را با جمله‌(إِنَّكَ لَعَلى‌ هُدىً مُسْتَقِيمٍ) تعليل كرد، و اگر هدايت را مستقيم خواند با اينكه مستقيم صفت راهى است كه به هدايت منتهى مى‌شود، از باب مجاز عقلى است.

(وَ إِنْ جادَلُوكَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ) سياق آيه قبلى تاييد مى‌كند كه مراد از اين جدال، مجادله و بگومگوى در همان مساله طرز عبادت باشد، بعد از آنكه آن حجت مذكور را در پاسخشان آورد، رسول گرامى خود را دستور مى‌دهد كه (اگر زير بار نرفتند) به حكم خدا ارجاعشان ده. حكم، حكم خدا است، و تو خودت را با ايشان يكى مكن.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: مراد از جمله‌(إِنْ جادَلُوكَ) مطلق جدال در امر دين است بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: مراد جدال در امر ذبيحه است، ولى سياق سابق با اين احتمال نمى‌سازد.

جمله‌(فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ) زمينه‌چينى است براى اينكه ايشان را به حكم خدا ارجاع دهد و معنايش اين است كه: خدا داناتر است به آنچه مى‌كنيد، و ميان شما حكم مى‌كند حكم كسى كه حقيقت حال را كاملا مى‌داند، چيزى كه هست اين حكم را روز قيامت مى‌كند و در ازاى مخالفتتان با حق و اهل حق به حسابتان مى‌رسد. كلمه اختلاف و تخالف هر دو به يك معنا است، هم چنان كه استباق و تسابق به يك معنا است.

(أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ) اين آيه تعليل علم خدا است به آنچه مى‌كنند، و معنايش اين است: آنچه كفار مى‌كنند

[1] ( 1، 2) روح المعانى، ج 17، ص 198.

[2] ( 1، 2) روح المعانى، ج 17، ص 198.