نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 14 صفحه : 507
[سجده (خضوع و تذلل) تكوينى موجودات در
برابر خدا و سجده تشريعى بسيارى از مردم و استكبار بسيارى ديگر كه:(حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذابُ)]
و اينكه در آيه مورد بحث سجده را به غير عقلا از قبيل خورشيد و ماه و
ستارگان و كوهها نسبت داده، خود دليل بر اين است كه مراد از آن، سجده تكوينى است،
نه سجده تشريعى و تكليفى. و سجده تكوينى عبارت است از تذلل و اظهار كوچكى در مقابل
عزت و كبريايى خداى عز و جل، و در تحت قهر و سلطنت او. و لازمه آن اين است كه
كلمه من در جمله(مَنْ فِي
الْأَرْضِ) شامل نوع انسان، از مؤمن و كافر، بشود چون در سجده تكوينى و تذلل
وجودى، استثنايى نيست.
و اگر در زمره سجده كنندگان خود آسمان و زمين را نام نبرد، با اينكه
حكم سجده تكوينى شامل آنها نيز هست، مىفهماند كه معناى كلام اين است كه مخلوقات
علوى و سفلى چه آنها كه عقل دارند و چه آنها كه ندارند، در وجودشان خاضع و متذلل
در برابر عزت و كبريايى خدايند، و مدام با هستى خود به طور تكوين و اضطرار سجده
مىكنند.
جمله:(وَ كَثِيرٌ مِنَ
النَّاسِ) عطف است بر جمله(مَنْ فِي
السَّماواتِ ...) و معنايش اين است كه: سجده مىكند براى
او هر كس كه در آسمانها و زمين است و نيز سجده مىكند براى او بسيارى از مردم. و
اگر سجده آدمى را به بسيارى از آنان نسبت داد، خود دليلى است بر اينكه منظور از
اين سجده نوع ديگرى از سجده و غير از سجده سابق است، چون اگر همان مقصود بود،
تمامى افراد بشر در آن سجده شركت دارند. پس اين نوع سجده همان سجده تشريعى، و اختيارى
و به رو افتادن به زمين براى تجسم تذلل است، تا آن تذلل و عبوديت تكوينى و ذاتى را
اظهار كنند.
و در جمله(وَ كَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ
الْعَذابُ) با جمله قبلى مقابله افتاده و اين مقابله مىرساند كه معناى آن اين
است كه مقصود از آن بسيارى كه عذاب بر آنان حتمى شده كسانى هستند كه از سجده سر
مىتابند، چيزى كه هست اثر سرپيچى كه همان عذاب است در جاى خود آن ذكر شده، و اگر
ثبوت عذاب در جاى خوددارى از سجده ذكر شده، براى اين است كه دلالت كند بر اينكه
اين عذاب عين همان عمل ايشان است، كه به صورت عذاب به ايشان بر مىگردد. و نيز
براى اين است كه زمينه را براى جمله بعدى كه مىفرمايد(وَ مَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ)
فراهم سازد، چون جمله مذكور دلالت مىكند بر اينكه ثبوت عذاب براى آنان به دنبال
سرپيچى آنان از سجده، خوارى و ذلت است كه ديگر دنبالش كرامت و خيرى نخواهد بود.
پس امتناع آنان از سجود، به مشيت خدا عذاب را براى ايشان به دنبال
دارد، و آن عذاب هم عبارت است از خوارى و ذلتى كه بعد از آن كرامتى تا ابد نخواهد
بود، براى اينكه
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 14 صفحه : 507