(لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ ...) مقول آن قول است، و كلمه لمن مبتدايى است كه لام ابتدا بر سرش در آمده، و خود آن كلمه موصوله، وصله آن جمله‌(ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ) مى‌باشد، و جمله‌(لَبِئْسَ الْمَوْلى‌، وَ لَبِئْسَ الْعَشِيرُ) جواب قسم حذف شده، و قائم مقام خبرى است كه خود بر آن دلالت مى‌كند.

و معناى آيه اين است كه: كسى كه بتها را مى‌پرستد، روز قيامت خودش بتها را چنين توصيف مى‌كند كه آنچه من در دنيا مولى و عشير خود گرفتم، ضررش بيشتر از سودش بود، و خدايى كه ضررش از سودش بيشتر باشد، بد مولى و بد عشيرى است، سوگند مى‌خورم كه بد مولى و بد عشيرى است.

و اگر فرمود ضررش نزديك‌تر از سودش است، بدين جهت است كه روز قيامت آثار سوء بت‌پرستى را كه همان عذاب جاودان و هلاكت ابدى است مشاهده مى‌كند.(إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ...) بعد از آنكه اصنافى از مردم را ذكر كرد كه يك دسته پيشوايان كفرند، كه ديگران را به دنبال خود مى‌كشانند، و در باره خدا بدون علم جدال مى‌كنند، و دسته دوم پيروان ايشانند كه دنبال هر شيطانى را مى‌گيرند و مانند پيشوايانشان جدال مى‌كنند و هر دم در خيالاتى هستند كه خدا را از هر راهى كه سود مادى داشت مى‌پرستند، و آن گاه ايشان را به وصف ضلالت و خسران توصيف نموده اينك در اين جمله در مقابل آنان صنف ديگرى را هم ذكر مى‌كند و عبارتند از مؤمنين صالح كه آنان را به داشتن مثواى كريم و سرانجام نيكو توصيف نموده مى‌فرمايد كه خدا اين سرانجام را براى آنان خواسته است. و ذكر اين اصناف مقدمه و زمينه‌چينى براى قضاوتى است كه در ذيل آيات خواهد آمد.

[معنى و مفاد آيه:(مَنْ كانَ يَظُنُّ أَنْ لَنْ يَنْصُرَهُ اللَّهُ ...) و وجوهى كه در باره آن گفته‌اند]

(مَنْ كانَ يَظُنُّ أَنْ لَنْ يَنْصُرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّماءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنْظُرْ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ ما يَغِيظُ) در مجمع البيان گفته: كلمه سبب به معناى هر چيزى است كه با آن و به وسيله آن چيز ديگرى را به دست مى‌آورند و به همين جهت است كه طناب را سبب مى‌گويند (كه به وسيله آن آب از چاه بيرون مى‌آورند) و طريق را سبب مى‌گويند (چون به وسيله آن به مقصد مى‌رسند) و درب را سبب مى‌گويند (چون به وسيله آن وارد خانه مى‌شوند)[1] و مراد خداى‌

[1] مجمع البيان، ج 7، ص 73.