در آيه شريفه پيروى شيطان به جاى اعتقاد و عمل به كار رفته، تا دلالت كند بر چگونگى و حقيقت مطلب و در نتيجه زمينه فراهم شود براى آيه بعدى كه مى‌فرمايد: شيطان از طريق بهشت گمراهش مى‌كند، و به سوى عذاب آتش رهنمون مى‌شود .

و اگر فرمود:(وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ) و نفرمود و يتبع الشيطان المريد كه همان ابليس باشد، براى اين است كه دلالت كند بر اينكه شيطان انواع و اقسام و فنونى از ضلالت را دارد، چون ابواب باطل مختلف است، و بر هر بابى شيطانى، از قبيل ابليس، و ذريه‌اش و شيطانهايى از آدميان هستند كه به سوى ضلالت دعوت مى‌كنند، و اولياى گمراهشان از ايشان تقليد و پيروى مى‌كنند، هر چند كه تمامى تسويلات، و وسوسه‌هاى آنان منتهى به استاد همه‌شان ابليس ملعون مى‌شود.

و جمله‌(وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ) در عين حال كنايه از اين نيز هست كه گمراهان در پيروى باطل به جايى نمى‌رسند كه توقف كنند، براى اينكه استعداد پذيرش حق در آنها كشته شده، و قلبشان مطبوع بر باطل گشته. و خلاصه جمله مذكور به كنايه معنايى را مى‌رساند كه آيه‌(وَ إِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا وَ إِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا)[1] در مقام بيان آن است.

[مراد از اينكه در باره پيروى از شيطان فرمود:(كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ ...)]

(كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى‌ عَذابِ السَّعِيرِ) كلمه تولى به معناى اين است كه كسى را براى پيروى ولى خود بگيرى. و كلمه‌(فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ) مبتدايى است كه خبرش حذف شده و معنايش اين است كه: پيروى مى‌كند هر شيطان پليدى را كه از جمله صفاتش يكى اين است كه بر او نوشته شده كه هر كس او را ولى خود بگيرد و پيرويش كند، اضلال و هدايتش او را به سوى عذاب سعير، ثابت و لازم است.

و مراد از اينكه فرمود بر او نوشته شده كه ... اين است كه قضاى الهى در حق وى چنين رانده شده كه اولا پيروان خود را گمراه كند، و ثانيا ايشان را داخل آتش سازد و اين دو قضا كه در حق وى رانده شده همان است كه آيه‌(إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ)[2] آن را بيان مى‌كند، كه توضيح آن در جلد دوازدهم اين كتاب گذشت.

[1] سوره اعراف، آيه 146.

[2] و هرگز ترا بر بندگان من تسلط و غلبه نخواهد بود ليكن سلطه تو بر مردم نادان گمراهى است كه پيرو تو شوند. و البته وعده‌گاه جميع آن مردم گمراه آتش دوزخ خواهد بود. سوره حجر، آيات 41 و 42.