مصون بوده‌اند، و اگر داوود به حكم منسوخ حكم كرده باشد در خطا بوده است، و با جمله بعدى هم كه مى‌فرمايد: و ما به هر يك از آنان حكم و علم داده بوديم نمى‌سازد، چون اين آيه دلالت مى‌كند بر تاييد، و ظاهر در مدح است.

و اما احتمال دومى كه هيچ يك عالم به حكم واقعى الهى نبوده باشند، و آنچه حكم كرده‌اند حكمى بوده كه به اجتهاد خود رانده‌اند، احتمالى است بعيدتر از احتمال اول، براى اينكه خداى تعالى مى‌فرمايد:(فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ) يعنى علم به حكم اللَّه واقعى را به سليمان هم آموختيم، و اين تعبير با حكم اجتهادى كه ظنى بيش نيست نمى‌سازد. بعلاوه، با اينكه فرمود: و به هر يك حكم و علم داديم نيز سازگار نيست، چون اين تعبير به ما مى‌فهماند كه حكم داوود هم حكمى علمى بوده، نه حكمى ظنى. و اگر جمله مذكور شامل حكم داوود، در اين واقعه نمى‌شد، جا نداشت اين جمله را در اينجا ايراد فرمايد.

مضافا بر اينكه خواننده محترم فهميد، كه گفتيم جمله‌(وَ كُنَّا لِحُكْمِهِمْ شاهِدِينَ) اشعار، و بلكه دلالت دارد بر اينكه حكم، حكم واحدى بوده و مصون از خطا. با اين حال ديگر جز اين باقى نمى‌ماند كه حكم سليمان و داوود حكم واحدى بوده، كه در كيفيت اجرايش اختلاف شده، و حكم سليمان سبك‌تر و سازگارتر بوده است.

در روايات شيعه و اهل سنت هم همين معنا تاييد شده، و خلاصه آنچه در روايات آمده اين است كه: داوود حكم كرد به نفع صاحب زراعت و عليه صاحب گوسفندان، به اينكه بايد گوسفندان را به غرامت به صاحب زرع بدهد، و سليمان حكم كرد به اينكه چون گوسفندان منافع زمين را تلف كرده‌اند، صاحب گوسفند بايد منافع آن گوسفندان، يعنى شير و پشم و متاع آنها را تا آخر سال به صاحب زراعت بدهد.

بعيد هم نيست كه حكم مساله اين بوده كه صاحب گوسفند آنچه را كه از زراعت تلف شده ضامن است، و اين ضمان از نظر قيمت با قيمت گوسفندان برابرى مى‌كرده، لذا داوود حكم كرده كه خود رقبه گوسفندان را به غرامت بدهد و سليمان حكم آسانترى داده و آن اين بوده كه صاحب زراعت به جاى استيفاى منافع زمينش كه نمى‌تواند بكند، آن منافع را از گوسفندان طرف بگيرد، و آن نيز از نظر قيمت تقريبا با حكم داوود برابر است، براى اينكه منفعت يك ساله يك گوسفند را اگر در نظر بگيريم، تقريبا برابر با قيمت خود آن گوسفند خواهد بود.

پس اينكه فرمود:(وَ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ) تقديرش: اذكر داود و سليمان است يعنى:

به ياد آر سليمان و داوود را. زمانى كه در باره زراعت حكم كردند، زمانى كه گوسفندان‌