(نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ إِذْ يَقُولُ أَمْثَلُهُمْ طَرِيقَةً إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا يَوْماً)- يعنى ما به همه آنچه كه در باره مكث در دنيا مى‌گويند احاطه علمى داريم چون مى‌دانيم كه معتدل‌ترين آنان و آنهايى كه گفتارشان نزديك‌تر به صدق است مى‌گويند: در دنيا نمانديد مگر يك روز، و اگر گوينده اين حرف را معتدل و راستگوترين مردم دانسته، براى اين است كه ماندن محدود در دنيا و عمر ناچيز آن در قبال ماندن تا ابد و عمر جاودانه قابل مقايسه نيست، و اصلا قدر و اندازه‌اى ندارد، پس اگر كسى آن را يك روز بداند نسبت به كسانى كه ده روز دانسته‌اند به واقع نزديك‌تر و راستگوتر است.

و همين قول نيز نسبى و غير حقيقى است، حقيقت قول همان است كه خداى سبحان در آيه‌(وَ قالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِيمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتابِ اللَّهِ إِلى‌ يَوْمِ الْبَعْثِ فَهذا يَوْمُ الْبَعْثِ وَ لكِنَّكُمْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)[1] بيان كرده، و به زودى بحثى كامل و مفصل در باره اين مكث در تفسير آيه مورد استشهاد در سوره روم خواهد آمد ان شاء اللَّه.

( وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْجِبالِ‌) ...(وَ لا أَمْتاً ).

اين آيه دلالت دارد بر اينكه مردم از رسول خدا 6 از وضع كوه‌ها در روز قيامت پرسيده بودند، كه در اين آيات از آن جواب مى‌دهد.

(فَقُلْ يَنْسِفُها رَبِّي نَسْفاً)- يعنى بگو پروردگارم آنها را ذره ذره نموده و ذره‌هايش را منتشر مى‌كند، به طورى كه در جاى آن چيزى باقى نمى‌ماند(فَيَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً) كلمه قاع به معناى زمين صاف و تخت است، و كلمه صفصف نيز به معناى زمين تختى است كه ليز و صاف باشد و معناى جمله اين است كه پس از خرد كردن كوه‌ها و پاشيدن ذرات آن، زمين را تخت و هموار مى‌كند، به طورى كه هيچ چيز روى آن ديده نمى‌شود. و گويا ضمير در فيذرها به زمين برگردد به اعتبار اينكه قبلا همان كوه‌ها بوده و در جمله‌(لا تَرى‌ فِيها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً) بعضى‌[2] گفته‌اند: عوج به معناى زمين‌هاى پست، و امت زمين‌هاى بلند است و خطاب آن به رسول خدا 6 است و مراد اين است كه هر كس كه استعداد بينايى دارد، پستى و بلندى در آن نمى‌بيند و معنايش اين است كه هيچ بيننده‌اى نقطه پستى مانند دره و نقطه بلندى مانند تل و كوه نمى‌بيند.

[1] و آنان كه علم و ايمان داده شدند گفتند به مقتضاى لوح محفوظ شما تا روز بعث درنگ كرديد و اين است روز بعث و ليكن نمى‌دانستيد. سوره روم، آيه 56.

[2] مجمع البيان، ج 7، ص 30 به نقل از حسن.