آن وقت همين مفسرين اختلاف كرده‌اند در اينكه بعد از عموميت آيه نسبت به كافر و مؤمن، همه مؤمنين را شامل مى‌شود يا آنكه متقين از آن استثناء شده‌اند؟ بعضى گفته‌اند: عام است. و بعضى‌[1] گفته‌اند متقين را شامل نمى‌شود و ادعا كرده‌اند كه: كلمه منكم به معناى منهم است، هم چنان كه در آيه‌(وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً إِنَّ هذا كانَ لَكُمْ جَزاءً)[2] كلمه لكم به جاى لهم به كار رفته هر چند كه با جمله‌(ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا ...) نمى‌سازد.

اين بود گفتگوى مفسرينى كه قائل شدند به اينكه ورود به معناى دخول است، و ليكن ما قبول نداريم كه كلمه مذكور در آيه‌(لَوْ كانَ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها) كه به آن استدلال كرده‌اند به معناى دخول باشد، بلكه مناسب‌تر آن است كه به معناى حضور باشد، چون معنا چنين مى‌شود: اگر خدايانى غير از خدا وجود داشت اين مشركين نزديك آتش هم نمى‌آمدند تا چه رسد به اينكه داخل آن شوند، و همچنين آيه ديگر كه به آن استدلال كرده‌اند يعنى آيه‌(فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ)، چون شان فرعون كه خود يكى از ائمه ضلالت است، اين است كه مردم خود را به سوى آتش هدايت كند نه اينكه داخل آتششان كند، داخل كردن ديگر كار او نيست.

و اما اينكه گفتند: آيه‌(ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا ...) نيز دليل بر اين معنا است، در جواب مى‌گوئيم: كلمه ورود در اين آيه نيز به معناى دخول نيست، و ما معناى دخول را از جمله‌(نَذَرُ الظَّالِمِينَ) مى‌فهميم، و اگر اين جمله دلالت دارد بر اينكه معناى دخول از كلمه ورود اراده شده غير آن است كه ورود در معناى دخول استعمال شده باشد، و همچنين نجات متقين از آتش مستلزم اين نيست كه داخل آتش شده باشند، زيرا نجات همانطور كه با انقاذ شخص داخل مهلكه صادق است، با دور كردنش از مهلكه نيز صادق است، و اگر كسى را كه مشرف به هلاكت شده از هلاكت دور كنيم او را نيز نجات داده‌ايم.

و اما اينكه گفتند: روايات هم بر اين معنا دلالت دارد جوابش اين است كه روايات در شرح داستان وارد شده نه در بيان مورد استعمال الفاظ آيه، تا بگويند روايات دلالت دارد بر اينكه ورود به معناى دخول است.

حال اگر كسى بپرسد چرا جائز نباشد مراد از ورود شانيت دخول باشد و معنا اين‌

[1] مجمع البيان، ج 6، ص 526.

[2] سوره دهر، آيه 22.