(هيكل) كه داوود و سليمان (ع) براى بنى اسرائيل بنا نمودند، و خدا آن را خانه مقدس ايشان قرار داد) شروع نموده و متذكر شده است.

آن گاه كلام را به مناسبت، به مقدرات بنى اسرائيل كشانده، از عزت و ذلت آنان و اينكه خداوند در هر روزگارى كه او را اطاعت مى‌كردند سربلندشان مى‌كرده، و هر وقت كه از در عصيان در مى‌آمدند ذليل و خوارشان مى‌ساخته، سخن گفته و نيز كيفيت نزول كتاب بر آنان و پيرامون دعوت آنان به توحيد و نفى شرك توضيح داده است.

سپس به همين مناسبت كلام را به وضع اين امت معطوف ساخته، كه بر اين امت نيز كتاب نازل كرده پس اگر اطاعت كنند اجرا مى‌برند، و اگر عصيان بورزند عقاب مى‌شوند، و ملاك كار ايشان مانند آنان به همان اعمالى است كه مى‌كنند، و به طور كلى با هر انسانى بر طبق عملش معامله مى‌كنند، و سنت الهى در امتهاى گذشته نيز بر همين منوال بوده است.

پس آن گاه حقايق مهم و بسيارى از معارف مربوط به مبدأ و معاد و شرايع عامه از اوامر و نواهى و غير آن را بيان مى‌كند.

و از آيات برجسته، در اين سوره آيه شريفه (قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌)- بگو چه خدا را بخوانيد و چه رحمان را، به هر نامى كه بخوانيد براى او است اسماى حسنى [1] و نيز آيه (كُلًّا نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّكَ وَ ما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً)- هر يك از طايفه مؤمن و غير مؤمن را از عطاء پروردگارت مدد مى‌رسانيم و عطاء پروردگار تو ممنوع نيست [2] و نيز آيه (وَ إِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِكُوها)- و هيچ قريه‌اى نيست مگر آنكه ما هلاك كننده آنيم [3] و همچنين آيات ديگر، است.

(سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى‌ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ ...).

كلمه سبحان اسم مصدر از ماده تسبيح به معناى تنزيه است، و همواره به طور اضافه استعمال مى‌شود و در تركيب، مفعول مطلقى است كه قائم مقام و جانشين فعل است، بنا بر اين تقدير سبحان اللَّه سبحت اللَّه تسبيحا است يعنى خداى را تنزيه مى‌كنم تنزيه كردن مخصوصى، و آن تنزيه و مبرى ساختن او از هر چيزيست كه لايق ساحت قدسش نباشد.

[1] سوره اسرى، آيه 17.

[2] سوره اسرى، آيه 20.

[3] سوره اسرى، آيه 58.