[بيان اينكه در فرض مقايسه، نسبت به اسباب ظاهرى، ولايت از آن خداى حق است و خدا از نظر ثواب و فرجام بهتر است‌]

(هُنالِكَ الْوَلايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَواباً وَ خَيْرٌ عُقْباً).

قرائت مشهور كلمه الولاية را با فتح واو قرائت كرده، و بعضى‌[1] آن را به كسره خوانده‌اند. از حيث معنا تفاوتى ندارد. بعضى‌[2] گفته‌اند: تفاوت دارد زيرا ولايت به فتحه واو به معناى نصرت و به كسره آن به معناى سلطنت و قدرت است، ولى سخن وى ثابت نشده.

كلمه حق را بايد به كسره خواند تا صفت اللَّه باشد. و كلمه ثواب به معناى مطلق اثر و نتيجه است، چه نيك و چه بد چه كيفر و چه پاداش، و ليكن استعمالش در اجر نيك غلبه دارد. و كلمه عقب به ضمه عين و سكون قاف و همچنين عقب به دو ضمه به معناى سرانجام و عاقبت است.

مفسرين گفته‌اند: اشاره به هنالك اشاره به معنايى است كه از جمله‌(وَ أُحِيطَ بِثَمَرِهِ) استفاده مى‌شود، يعنى در اينجا كه بلاها از هر سو احاطه مى‌كند، و يا در اين هنگام كه بلاها از هر سو احاطه مى‌كند ولايت تنها از آن خدا است. و ولايت در اينجا به معناى نصرت است. پس معنا چنين مى‌شود: در اينجا و يا در اين هنگام كه همه اسباب از كار مى‌افتد تنها ياور انسان خدا است.

و اين معنا هر چند در جاى خودش معنايى صحيح و حق است، و ليكن با غرضى كه سياق آيات در مقام ايفاى آن است مناسب نيست، زيرا سياق آيات مورد بحث بيان اين حقيقت است كه زمام تمامى امور به دست خدا است، و او است كه خالق و مدبر هر امرى است، و غير از او هر چه هست جز سراب و وهم چيزى ديگرى نيست. و اگر خداى سبحان اين سراب موهوم را در نظر آدميان زينت جلوه داده به منظور آزمايش ايشان است. افاده اين معنا غرض آيات مورد بحث است. و اگر آن معنا كه مفسرين گفته‌اند مورد نظر بود، بايد به جاى توصيف خدا به حق در جمله‌(لِلَّهِ الْحَقِّ) خدا را به قدرت و قوت و عزت و غلبه و امثال آن وصف مى‌كرد، نه به حق كه در مقابل باطل است، و نيز اگر آن معنا مورد نظر بود ديگر محل مناسبى براى جمله‌(هُوَ خَيْرٌ ثَواباً وَ خَيْرٌ عُقْباً) نبود.

حق مطلب- و خدا داناتر است- اين است كه: ولايت به معناى نصرت نيست، بلكه به معناى مالكيت تدبير است كه معنايى عمومى است، و در تمامى مشتقات اين كلمه جريان دارد كه بيانش در تفسير آيه‌(إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ)[3] گذشت.

[1] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 15، ص 284.

[2] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 15، ص 284.

[3] سوره مائده، آيه 55.