است كه بر او استعلاء و تكبر ورزيد، و اين ردش از بيان سابقش استخراج شده كه حاصلش اين است كه: وقتى جريان همه امور به مشيت خداى تعالى و حول و قوه او باشد، پس او تو را داراى مال و فرزند و نفرات بيشترى كرده، و اين كار مربوط به او است نه به تو، تا باعث به خود باليدنت شود و مجوزى باشد كه بر من تكبر ورزى. وقتى مربوط به او شد ممكن است او باغى بهتر از باغ تو به من بدهد و باغ تو را ويران كند و مرا به حالتى بهتر از حالت امروز تو، و تو را به حالتى بدتر از حالت امروز من در آورد، و مرا غنى‌تر از تو گردانيده تو را فقيرتر از من كند. و ظاهر كلام چنين مى‌نمايد كه كلمه ترن در جمله‌(إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ ...) از ماده رأى به معناى اعتقاد باشد. و بنا بر اين، فعل مذكور از افعال قلوب خواهد بود. و ضمير انا ضمير فصلى است كه ميان دو مفعول فعل مزبور كه در اصل مبتداء و خبر بوده‌اند فاصله شده است. ممكن هم هست از ماده رؤيت به معناى ديدن باشد، و آن وقت ضمير نامبرده ضمير فاعلى است كه مفعول را كه در ظاهر لفظ حذف شده تاكيد مى‌كند.

و معناى آيه شريفه اين است كه اگر اعتقاد دارى (و يا اگر مى‌بينى) كه من از جهت مال و فرزند دست كمى از تو دارم، و تو در اين جهت از من جلوترى، بارى زمام امر به دست پروردگار من است، و چون چنين است هيچ بعدى ندارد، و بلكه اميد آن هست كه پروردگار من جنتى بهتر از جنت تو به من بدهد، و جنت تو را هدف تيرهاى بلاى خود قرار داده بلائى آسمانى چون سرما و يا باد داغ هلاك كننده و يا صاعقه و امثال آن بر آن بفرستد، و به صورت زمينى خشك و خالى از درخت و زراعت در آورد، و يا بلائى زمينى بر آن مسلط ساخته آب چشمه‌اش را قبل از آنكه به زمين تو برسد در زمين فرو برد و چشمه را خشك كند.

(وَ أُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ ...) احاطه به ثمر و يا به هر چيز ديگر كنايه از نابود كردن آن است، و اين از احاطه دشمن و محاصره كردن او از همه اطراف گرفته شده كه در چنين مواقعى ديگر اميد آدمى از هر يار و ياورى قطع گشته هلاك حتمى مى‌شود، هم چنان كه فرموده:(وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ)[1] و اينكه فرمود:(فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ ...) كنايه از ندامت است، چون شخص نادم بيشتر اوقات حالت درونى خود را با پشت و رو كردن دستها مجسم مى‌سازد. و اينكه فرمود:(وَ هِيَ خاوِيَةٌ عَلى‌ عُرُوشِها) به طورى كه گفته‌اند[2] كنايه است از كمال خرابى، زيرا خانه وقتى‌

[1] و پنداشتند كه بلاء بر آنان احاطه كرده است. سوره يونس، آيه 22.

[2] مجمع البيان، ج 6، ص 472.