نمايد تا به سرنوشت تورات دچار نشود، كه به خاطر اينكه يكباره نازل شد، يهود از تلقى آن سر باز زد، و تا خدا كوه را بر سرشان معلق نكرد حاضر به قبول آن نشدند.

اين آن معنايى است كه از نظر لفظ آيه با قطع نظر از سياق استفاده مى‌شود، و ليكن از نظر سياق آيات قبلى كه در آن سخنى چون:(حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنا كِتاباً نَقْرَؤُهُ) وجود داشت كه پيشنهاد كرده بودند قرآن يكباره نازل شود استفاده مى‌شود كه منظور از تفريق قرآن اين است كه آن را بر حسب تدريجى بودن تحقق اسباب نزول سوره سوره و آيه آيه نازل كرديم و پيشنهاد نزول دفعى در قرآن كريم مكرر حكايت شده است مانند آيه:(وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً)[1] و نيز آيه:(يَسْئَلُكَ أَهْلُ الْكِتابِ أَنْ تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتاباً مِنَ السَّماءِ)[2].

مؤيد اين احتمال ذيل آيه است كه مى‌فرمايد:(وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلًا) براى اينكه تنزيل به معناى نازل كردن به تدريج است، و اين با اعتبار دوم سازگارتر است تا اعتبار اول.

و با اين حال اعتبار دوم كه عبارت است از تفصيل قرآن و تفريق آن به حسب نزول، يعنى نازل كردن بعضى از آن را بعد از بعضى ديگر مستلزم اعتبار اول نيز هست، زيرا اعتبار اول عبارت بود از اين كه مقصود از تفريق قرآن تفريق معارف و احكامش باشد نه تفريق آيات و سوره‌اش. اگر هم منظور از تفريق معناى دوم باشد، معارف و احكام نيز تفريق خواهد شد، چون همه از يك حقيقت سرچشمه مى‌گيرد هم تفريق معارف و هم تفريق آيات و سوره‌ها.

و به همين جهت خداى تعالى كتاب خود را به سوره‌ها و سوره‌هايش را به آيات تفريق نمود، البته بعد از آنكه به لباس واژه عربى ملبسش نمود، و چنين كرد تا فهمش براى مردم آسان باشد، هم چنان كه خودش فرموده:(لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ) آن گاه آن كتاب را دسته دسته و متنوع به چند نوع نموده و مرتبش كرد و سپس يكى پس از ديگرى هر كدام را در موقع حاجت بدان و پس از پديد آمدن استعدادهاى مختلف در مردم و به كمال رسيدن قابليت آنان براى تلقى هر يك از آنها نازل كرد، و اين نزول در مدت بيست و سه سال صورت گرفت تا تعليم با تربيت و علم با عمل همسان يكديگر پيش رفته باشند.

و ما ان شاء اللَّه به زودى در يك بحث جداگانه به مطالبى كه مربوط به اين آيه است برمى‌گرديم.

[1] آنان كه كافر شدند گفتند: چرا قرآن يكباره بر او نازل نشد؟. سوره فرقان، آيه 32.

[2] اهل كتاب از تو مى‌خواهند كه كتابى يك پارچه بر ايشان نازل كنى. سوره نساء، آيه 153.