متوجهشان كنيم، و آن وقت با ديدن آن از عذابهاى سخت‌تر بهراسند. اين وجه را به برخى از مفسرين‌[1] نسبت داده‌اند.

[مراد از رؤيا و شجره ملعونه در آيه:(وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ ...)]

(وَ إِذْ قُلْنا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحاطَ بِالنَّاسِ وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَما يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغْياناً كَبِيراً).

فقرات اين آيه كه چهار فقره است معانى روشنى دارد، و ليكن از نظر ارتباط و وجه اتصالى كه با هم دارند خالى از اجمال نيست و سبب اصلى اين اجمال دو فقره دومى و سومى است، زيرا خداى سبحان بيان نكرده كه آن رؤيا كه به پيغمبر خود ارائه داده چه بوده، و در ساير آيات قرآنش هم چيزى كه آن را تفسير كند نيامده.

و رؤياهايى كه در آيه:(إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنامِكَ قَلِيلًا وَ لَوْ أَراكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ)[2] و آيه‌(لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ)[3] آمده هيچيك با رؤياى در آيه مورد بحث تطبيق نمى‌كند چون آيه مورد بحث در مكه نازل شده و مربوط به قبل از هجرت است، و آن دو آيه مربوط به حوادث بعد از هجرت هستند.

و همچنين شجره ملعونه هم معلوم نيست كه چيست كه خدا آن را فتنه مردم قرار داده، و در قرآن كريم شجره‌اى به چشم نمى‌خورد كه خداوند اسمش را برده سپس آن را لعنت كرده باشد.

آرى، از شجره‌اى اسم برده به نام شجره زقوم و آن را به وصف فتنة توصيف مى‌كند، و مى‌فرمايد:(أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ)[4] ولى ديگر آن را نه در اينجا و نه در جاى ديگر لعنت نكرده، و اگر صرف اينكه در جهنم سبز مى‌شود و مايه عذاب ستمگران است باعث لعن آن باشد، بايد خود جهنم و عذابهاى آن همه لعن شوند، و نيز بايد ملائكه عذاب كه در حقشان فرموده:(وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِكَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا)[5] ملعون باشند، با اينكه خداى تعالى ايشان را ستوده و ثنا گفته، آن هم‌

[1] روح المعانى، ج 15، ص 104.

[2] در آن موقع خداوند تعداد آنها را در خواب به تو كم نشان داد، و اگر فراوان نشان مى‌داد مسلما سست مى‌شدى. سوره انفال، آيه 43.

[3] البته خدا صدق و حقيقت خواب رسولش را آشكار و محقق ساخت كه در عالم رؤيا ديد شما مؤمنان البته به مسجد الحرام با دل ايمن وارد شويد. سوره فتح، آيه 27.

[4] يا درخت زقوم جهنم كه آن درخت را ما بلاى جان ستمكاران عالم گردانيديم. سوره صافات، آيه 62.

[5] ما خازنان دوزخ را غير فرشتگان عذاب قرار نداديم و عدد آنها را جز براى فتنه و محنت كفار( نوزده) نگردانديم. سوره مدثر، آيه 30.