مخاطب قرار داده تا به حجتش توجه كنند، آن گاه چطور ايشان را نفهم فرض كرده است؟ از همه بالاتر اين خود يك نوع مسامحه به خاطر تغليب و يا امثال آن است كه قرآن كريم تحمل آن را ندارد و نمى‌شود چنين چيزهايى را به آن نسبت داد. و اما نفى فهم و فقه از مشركين در آيه بعدى كه مى‌فرمايد:(وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ ...) به هيچ وجه نمى‌تواند مؤيد حرفهاى قبل واقع شود زيرا در آيه مذكور فهم قرآن را از ايشان نفى مى‌كند و فهم قرآن چه ربطى به فهميدن دلالت مخلوق بر خالق و بر منزه بودن آن دارد؟ آرى تا اين را نفهمند هيچ حجتى بر آنان تمام نمى‌شود.

پس حق اين است كه تسبيح- كه آيه شريفه آن را براى تمامى موجودات اثبات مى‌كند،- تسبيح به معناى حقيقى است كه در كلام خداى تعالى به طور مكرر براى آسمان و زمين و آنچه در بين آن دو است (اعم از موجودات عاقل و غير عاقل) اثبات شده، و ما مى‌بينيم كه در ميان نامبردگان موردى است كه جز تسبيح حقيقى را نمى‌شود بدان نسبت داد و چون تسبيح در آن مورد حقيقى است قهرا بايد در تمامى نامبردگان به نحو حقيقت باشد، مثلا يكى از اين سنخ آيات، آيه شريفه‌(إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِشْراقِ)[1] و آيه شريفه‌(وَ سَخَّرْنا مَعَ داوُدَ الْجِبالَ يُسَبِّحْنَ وَ الطَّيْرَ)[2] است كه به يك سياق و يك بيان فرموده كوه‌ها و مرغ‌ها با او تسبيح مى‌گفتند، و قريب به اين مضمون است آيه‌(يا جِبالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَ الطَّيْرَ)[3] و با اينحال ديگر معنا ندارد تسبيح را نسبت به كوه‌ها و مرغان زبان حال گرفت، و نسبت به آن پيغمبر زبان قال !.

علاوه بر اين، روايات بسيارى، هم از طريق اهل سنت و هم از طريق شيعه در دست داريم كه نسبت تسبيح به موجودات داده است از آن جمله روايات بى‌شمارى است كه مى‌گويد: سنگريزه‌هاى در دست رسول خدا 6 تسبيح گفتند كه ان شاء اللَّه در بحث روايتى آينده مقدارى از آنها از نظر خواننده خواهد گذشت.

(إِنَّهُ كانَ حَلِيماً غَفُوراً)- يعنى خداوند حلم و حوصله‌اش بسيار است، و در عقوبت اينان عجله نمى‌كند بلكه مهلتشان مى‌دهد تا هر كه را كه توبه نموده و به سويش باز گردد،

[1] به درستى كه ما مسخر گردانيديم كوه‌ها را كه با او تسبيح مى‌گفتند در شبانگاه و وقت طلوع آفتاب. سوره ص، آيه 18.

[2] و رام كرديم ما براى داوود كوه‌ها را تسبيح مى‌گفتند با او و نيز پرندگان. سوره انبياء، آيه 79.

[3] و امر كرديم اى كوه‌ها و اى پرندگان شما نيز با تسبيح و نغمه الهى داوود هم آهنگ شويد.

سوره سبا، آيه 10.