منزله محكم كردن درخت طيب است، به طورى، كه ريشه‌اش در زمين جاى‌گيرتر شود.

و وقتى ريشه درخت ثابت شد، نمو مى‌كند. و رگهاى مويى و بزرگتر خود را در اطراف دوانيده، در نتيجه ميوه خود را همه وقت مى‌دهد. و اين كه مى‌گوييم همه وقت كه معناى كل حين در آيه است، عبارتى است كه با عمر دنيا و آخرت درست منطبق مى‌شود. زيرا عمر دنيا و آخرت كه مى‌گوئيم، تمامى زمانها و دقائق را شامل مى‌شود.

و عبارت كل حين هم همين طور است و اين معنايى است كه از آيه شريفه، بدست مى‌آيد.

[چند معناى ديگر كه براى آيه: (يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا ...) ذكر كرده‌اند]

البته معانى ديگرى هم براى آيه ذكر كرده‌اند. مثلا از آن جمله، بعضى‌[1] گفته‌اند: معنايش اين است كه خداوند، كسانى را كه ايمان آورده‌اند، تثبيت نموده در كرامت و ثواب خود قرار مى‌دهد، و اين پاداش را به خاطر قول ثابتى كه در ايشان ديد، به ايشان مى‌دهد، و مقصود از قول ثابت هم ايمان است، كه با دليل‌ها و برهانها اثبات مى‌شود پس مراد از تثبيت ايشان، نزديك كردن آنان به خود، و در بهشت منزل دادن است. و ليكن اين حرف از اين جهت باطل است كه موجب تقييد بدون دليل است.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: معناى آن اين است كه خداوند ايشان را در زمين تثبيت كند، يعنى با يارى خود، ايشان را در زمين تمكين داده و فتح و غلبه بر دشمن را نصيبشان مى‌گرداند. و در آخرت هم، در بهشت جاى مى‌دهد. ولى اين معنا از سياق آيه دور است.

(وَ يُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ)- ظاهرا در مقابل هم قرار دادن ظالمين، در اينجا و مؤمنين، در آيه‌(الَّذِينَ آمَنُوا) كه در جمله سابق بود، اين است كه مراد از ظالمين، اهل كفر هستند، كه به خدا و آيات او ايمان نياورده‌اند. علاوه بر اين خود قرآن كريم، در بعضى موارد، بطور مطلق، ظالمين را به معنايى نزديك به كفر معنا كرده و فرموده است:( أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ كافِرُونَ‌)[3].

اين جمله، به منزله نتيجه‌اى است كه از مثال دوم يعنى جمله‌(وَ مَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ) استخراج مى‌شود و معنايش اين‌

[1] تفسير ابو الفتوح رازى، ج 7، ص 24. و منهج الصادقين، ج 5، ص 136.

[2] مجمع البيان، ج 4، ص 218، طبع بيروت و روح المعانى، ج 13، ص 217.

[3] لعنت خدا بر ظالمين باد، همانهايى كه از راه خدا جلوگيرى نموده، آن را منحرف مى‌خواهند. و نسبت به آخرت كافرند. سوره اعراف، آيه 44 و 45.