اضافه بر صفات مذكور در اين سوره براى آنان ذكر كرده، و آن اين است كه علاوه بر اينكه خودشان به راه حق نيامدند، جلو ديگران را هم گرفتند (بدانجا مراجعه شود).

(ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا ثُمَّ جاهَدُوا وَ صَبَرُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ).

كلمه فتنه در اصل به معناى بردن طلا در آتش براى آزمايش بوده سپس در همه آزمايش‌ها و شكنجه‌ها بكار رفته، و اين جمله ناظر به شكنجه‌هايى است كه مؤمنين صدر اسلام در مكه از قريش مى‌ديدند چون مشركين مكه مؤمنين را آزار مى‌دادند تا شايد از دينشان برگردند، و بدين منظور انواع شكنجه‌ها را در باره آنان روا مى‌داشتند حتى چه بسا كه يك فرد مسلمان در زير شكنجه كفار جان مى‌داد، هم چنان كه عمار و پدر و مادرش را شكنجه كردند پدر و مادرش در زير شكنجه آنان جان دادند، و عمار به ظاهر از دين اسلام بيزارى جست و به اين وسيله جان سالم بدر برد، و آيات سابق بطورى كه در بحث روايتى خواهد آمد در اين باره نازل شد.

و از همين جا روشن مى‌گردد كه آيات مورد بحث با آيات قبل مربوط و متصل است، چون جمله‌(إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ) كه در آيات قبل بود همان معنا را مى‌رساند كه آيات مورد بحث در مقام افاده آن است، اين آيه نيز مى‌فرمايد: بعد از همه اينها خدا نسبت به كسانى كه بعد از آن شكنجه‌ها هجرت نموده و پس از هجرت، جهاد و صبر نمودند آمرزگار و مهربان است .

[وعده جميل به مهاجرانى كه جهاد نموده صبورى كردند]

پس جمله‌(ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا) وعده جميلى است كه به مهاجرين مى‌دهد كه بعد از شكنجه‌ها مهاجرت كردند، و در قبال تهديدى كه به ديگران كرده و خسران تام را نويدشان داده مؤمنين را به مغفرت و رحمت در قيامت نويد مى‌دهد.

و جمله‌(إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ) به منزله خلاصه‌گيرى در صدر كلام است تا بخاطر طولانى بودنش از ذيلش جدا نشود، و در عين حال تاكيد را هم افاده كند در حقيقت مثل اين مى‌ماند كه بگوييم زيد در خانه، زيد در خانه چنين و چنان است، و بعلاوه اين نكته را هم برساند كه قيودى كه در كلام قبلى آورده شده همه در حكم، دخالت دارند، پس بايد بدانى كه خدا از آن مسلمانان كه بظاهر، ارتداد جستند راضى نمى‌شود مگر آنكه مهاجرت كنند، و نيز از هجرتشان راضى نمى‌شود مگر آنكه بعد از آن جهاد و صبر كنند.

( يَوْمَ تَأْتِي كُلُّ نَفْسٍ تُجادِلُ عَنْ نَفْسِها وَ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَ هُمْ‌)